Podpór w leżeniu na brzuchu – dlaczego jest tak ważny i co, jeśli go nie ma?

Jedną z kluczowych umiejętności ruchowych, która pojawia się u niemowlęcia już około 3 miesiąca życia, jest podpór w leżeniu na brzuchu. Podpór w leżeniu na brzuchu to nic innego jak aktywne podparcie się dziecka na przedramionach lub dłoniach w pozycji leżenia na brzuchu. Umiejętność ta stanowi fundament do rozwoju dalszych umiejętności dziecka. Dzięki niej dziecko może kształtować, rozwijać i osiągać kolejne umiejętności takie jak pełzanie, czworakowanie, siadanie czy nawet chodzenie. Nie dziwi mnie, że u wielu rodziców brak podporu u dziecka budzi niepokój i jako fizjoterapeuta zgodzę się z tym, że może to być sygnał, że pociecha ma trudności i jej rozwój nie przebiega harmonijnie. Może to też oznaczać, że dziecko wymaga wsparcia. W dalszej części artykułu wyjaśnię, dlaczego podpór w leżeniu na brzuchu jest tak ważny, co może oznaczać jego brak, kiedy udać się na wizytę do lekarza lub fizjoterapeuty oraz jak rodzice mogą wesprzeć dziecko.

W artykule

• Obserwacja rodziców kluczem do prawidłowego rozwoju dziecka
• Czym jest prawidłowy podpór i kiedy się pojawia?
• Jakie są najważniejsze elementy prawidłowego podporu i dlaczego jest on tak ważny?
• Brak podporu u dziecka – możliwe przyczyny
• Podpór dziecka - na co zwrócić uwagę jako rodzic?
• Jak wspierać dziecko w podporze? Wskazówki fizjoterapeuty
• Podsumowanie
• Inne artykuły, które mogą Cię zainteresować

Obserwacja rodziców kluczem do prawidłowego rozwoju dziecka

W kontekście podporu w leżeniu na brzuchu najczęściej od rodziców podczas konsultacji słyszę, że ich dziecko nie przepada za leżeniem na brzuchu, ma trudności z uniesieniem głowy nad podłoże i że nie podpiera się na przedramionach lub rączkach. Dodatkowo rodzice zauważają, że ich dziecko jest niespokojne, mało aktywne i marudne. Takie zachowania dziecka jeszcze bardziej skłaniają rodziców do zastanawiania się, czy to jeszcze mieści się w granicy normy, czy jest to coś niepokojącego.

Intuicja rodziców w wielu przypadkach jest niezawodna i to również ułatwia rodzicom wychwycić coś niepokojącego w rozwoju pociechy. Obserwacja rozwoju dziecka przez rodziców jest niezwykle istotna szczególnie w pierwszym półroczu życia. To właśnie w tym czasie rodzice mogą zauważyć ewentualne odchylenia od normy i mogą szybko zareagować. Wczesna interwencja fizjoterapeutyczna może sprawnie wesprzeć rozwój dziecka w sposób dostosowany do jego potrzeb i możliwości. Pomoże również wyrównać ewentualne opóźnienia. Warto obserwować dziecko, a wątpliwości wyjaśniać ze specjalistą.

Czym jest prawidłowy podpór i kiedy się pojawia?

Prawidłowy podpór w leżeniu na brzuchu to taki, w którym niemowlę leżąc na brzuchu, podpiera się aktywnie na kończynach górnych, unosząc przy tym nad podłożę głowę i górną część tułowia. Jest to jedna w pierwszych funkcji antygrawitacyjnych w rozwoju niemowlęcia. Mięśnie w tej pozycji skutecznie pracują przeciwko sile grawitacji, co z kolei stanowi podstawę do rozwoju dalszych kamieni milowych w rozwoju ruchowym niemowlęcia.

Podpór powinien pojawić się około 3 miesiąca życia. Niemowlę w tym czasie powinno zacząć podpierać się na przedramionach. W tej pozycji łokcie dziecka powinny znajdować się pod barkami lub nieco przed nimi. Głowa dziecka powinna być uniesiona, a wzrok powinien być skierowany na wprost. Zwykle w tym wieku tułów dziecka jest jeszcze blisko podłoża, ale można już zaobserwować aktywną pracę prostowników grzbietu i szyi. Kolejno około 4-5 miesiąca życia podpór staje się bardziej stabilny, symetryczny i dynamiczny, a dziecko jest w stanie dłużej utrzymać głowę w linii środkowej ciała. Około 4-5 miesiąca życia obserwuje się również ważny etap dotyczący kontroli posturalnej i koordynacji. Dziecko  leżąc na brzuchu w podporze na przedramionach zaczyna sięgać jedną ręką do zabawki, a w tym czasie podpiera się na przedramieniu ręki przeciwnej. Niedługo później, bo około 5-6 miesiąca życia, niemowlę potrafi podeprzeć się na dłoniach. Rączki dziecka są wyprostowane w łokciach i dziecko podpiera się na właśnie na dłoniach. W tej pozycji tułów dziecka unosi się wyżej, aniżeli było to dotychczas, a miednica zaczyna delikatnie odrywać się od podłoża. Jest to pozycja, która przygotowuje dziecko do samodzielnego przemieszczania się.

Jakie są najważniejsze elementy prawidłowego podporu i dlaczego jest on tak ważny?

Do kluczowych elementów prawidłowego podporu zaliczyć można między innymi:

• aktywny podpór na przedramionach lub dłoniach,
• uniesienie głowy i górnej części tułowia z wydłużeniem mięśni karku,
• stabilizację obręczy barkowej,
• symetrię ciała, bez wyraźniej preferencji jednej strony,
• zaangażowanie mięśni szyi, brzucha oraz pleców.

Jak już wcześniej wspomniałam podpór jest fundamentem do rozwoju dalszych umiejętności ruchowych dziecka. W tej pozycji dziecko pracuje nad:

• siłą mięśniową,
• czuciem głębokim (propriocepcją),
• równowagą,
• świadomością ciała w przestrzeni,
• kontrolą postawy,
• koordynacją wzrokowo-ruchową.

W podporze na przedramionach lub dłoniach dziecko może kształtować i rozwijać mechanizmy przenoszenia ciężaru ciała. Jest to niezwykle istotne pod względem nauki przemieszczania się. Ponadto etap ten wpływa na rozwój poznawczy i sensoryczny. Warto nadmienić, że dziecku, które ma trudności z podporem może być trudno osiągnąć kolejne etapy rozwoju ruchowego. Brak tej umiejętności może mieć wpływ na to, w jaki sposób niemowlę rozwija się ruchowo, posturalnie i sensorycznie.

Brak podporu u dziecka – możliwe przyczyny

Przyczynami dla których dziecko może mieć problem z przyjęciem i utrzymaniem tej pozycji zwykle są:

• Obniżone napięcie mięśniowe - Zbyt niskie napięcie mięśniowe jest jedną z najczęstszych przyczyn braku podporu u dziecka. Zauważyć należy, że dziecko z hipotonią może mieć trudności z uniesieniem głowy, utrzymaniem kończyn w pozycji przeciwko sile grawitacji, szybko się męczyć przy podejmowaniu tej aktywności jak i wyglądać na ,,wiotkie''. W leżeniu na brzuchu, będzie przylegało do podłoża dużą częścią ciała oraz będzie miało głowę zwróconą w bok. W takim przypadku zwykle nie obserwuje się aktywnego zaangażowania ramion i tułowia. 
• Wzmożone napięcie mięśniowe - Zbyt wysokie napięcie mięśniowe u dziecka może objawiać się między innymi: prężeniem się i odginaniem do tyłu, trudnością z rozluźnianiem mięśni oraz unoszeniem kończyn sztywno i bez kontroli oraz płynności. W leżeniu na brzuchu dziecko z hipertonią ma trudności z ustabilizowaniem podporu i wówczas poprawne podparcie na przedramionach i rękach zastępuje podparciem na zablokowanych łokciach i napięciem mięśni karku. Co więcej, dziecko z hipertonią może unikać pozycji na brzuchu z uwagi na to, że jest ona dla niego zbyt trudna, powoduje nadmierne zmęczenie i frustrację.
• Brak odpowiedniej stymulacji - Dziecko może mieć trudności z przyjęciem podporu z uwagi na to, że zbyt rzadko przebywa w pozycji na brzuchu, a zbyt dużo czasu spędza w fotelikach, leżaczkach i bujaczkach. Przyczyną może być również zbyt częste noszone przez rodziców w pionie. Bez wystarczającej ilości czasu spędzanego na brzuchu rozwój niemowlęcia może być opóźniony.
• Zaburzenia neurologiczne - Nieobecność podporu może być również objawem ze strony ośrodkowego układu nerwowego i może dotyczyć między innymi wrodzonych wad neurologicznych, mózgowego porażenia dziecięcego (MPD) jak i opóźnień rozwoju psychoruchowego o różnym podłożu. W powyższych sytuacjach pojawiają się jeszcze dodatkowo inne niepokojące objawy takie jak: asymetria, słaba relacja na bodźce, brak kontaktu wzrokowego, problemy dotyczące snu czy też regulacji emocji i snu.

Co ważniejsze każda przyczyna wymaga innego podejścia i warto podkreślić, że nie zawsze od razu da się określić, co dokładnie powoduje, że niemowlę się nie podpiera. Bardzo ważna jest diagnostyka i konsultacja ze specjalistą. Pomocni będą pediatra, neurolog dziecięcy czy też z fizjoterapeuta. Specjalista oceni rozwój dziecka i pomoże dobrać odpowiednie postępowanie terapeutyczne zgodne z potrzebami, wiekiem oraz możliwościami dziecka.

Podpór dziecka - na co zwrócić uwagę jako rodzic?

W kontekście podporu w pozycji na brzuchu rodzice powinni  zwrócić uwagę przede wszystkim na wczesne objawy nieprawidłowości. W tym:

• Unikanie leżenia na brzuchu - dziecko szybko się niecierpliwi, męczy i reaguje płaczem.
• Trudność lub brak unoszenia głowy - dziecko unosi głowę krótko lub wcale. Dodatkowo zauważyć można, że jest to dla niego duży wysiłek.
• Nie podejmowanie prób podnoszenia górnej części tułowia (4-5 miesiąc życia) i niepodejmowanie prób podparcia się na dłoniach (5-6 miesiąc życia).
• Niestabilny podpór.
• Wiotkie ciało lub przesadnie spięte i sztywne.
• Asymetryczne ruchy - dziecko podpiera się zawsze tylko na jednej ręce, patrzy tylko w jedną stronę i sięga do zabawki tylko jedną ręką. 
• Niereagowanie na bodźce - trudności sensoryczne.

Normą, a szczególnie na początku, będzie to, że dziecko może niechętnie leżeć na brzuchu, ale z czasem będzie coraz chętniej przebywało w tej pozycji i zacznie coraz lepiej ją tolerować. Co więcej, na początku ruchy mogą być nieskoordynowane, ale mimo to, coraz częściej będzie można zauważyć, że niemowlę będzie próbowało aktywnie unosić głowę i podpierać się na przedramionach. Normą również będzie to, że u dziecka będzie można obserwować dużo zmian pozycji oraz różnorodność ruchów. Mogą one nie być jeszcze dość dobrze skoordynowane i precyzyjne.

Zawsze staram się podkreślić, że każde dziecko rozwija się w sposób indywidualny i nie należy bezgranicznie porównywać dzieci ze sobą. Podane w podręcznikach oraz artykułach naukowych ramy jakościowe i ilościowe pozwalają natomiast specjaliście określić czy rozwój konkretnego dziecka jest prawidłowy. Sygnałem do ewentualnej konsultacji ze specjalistą, w kontekście dzisiejszego tematu, będzie brak aktywnego podporu w okresie między 3 a 6 miesiącem życia. Warto skonsultować ze specjalistą dziecko, jeżeli po 3 miesiącu życia dziecko nadal nie unosi głowy w pozycji na brzuchu ani nie podpiera się na przedramionach. Niepokojące również będzie to, że dziecko po 5 miesiącu życia nie podpiera się na dłoniach, a sama pozycja na brzuchu wywołuje u dziecka w dalszym ciągu dyskomfort. Lekarz lub fizjoterapeuta sprawdzi i oceni rozwój dziecka oraz pomoże określić przyczynę ewentualnych nieprawidłowości. Bardzo często pierwsza wizyta u fizjoterapeuty dziecięcego to nie od razu terapia, a głównie ocena, wsparcie i pokazanie ćwiczeń i aktywności, jakie rodzic może z dzieckiem wykonywać w domu w formie zabawy, aby wspierać jego prawidłowy rozwój.

Jak wspierać dziecko w podporze? Wskazówki fizjoterapeuty

W sytuacji, gdy dziecko niechętnie leży na brzuchu lub nie podejmuje prób podporu, często wystarczy odpowiednia stymulacja i wykonywanie codziennie krótkich aktywności. Ich celem będzie wsparcie niemowlęcia w sposób przyjazny i bezpieczny. W takim przypadku kluczem jest dobór odpowiednich aktywności, ćwiczeń i zabaw oraz systematyczność i cierpliwość. Warto również zadbać o to, żeby powyższe kwestie były dla dziecka czymś przyjemnym i ciekawym, a dziecko nie odbierało ich jako wysiłek. Poniżej przedstawię kilka prostych zabaw i ćwiczeń zachęcających niemowlę do podporu:

• Zabawa z lusterkiem - połóż dziecko na brzuchu i w bezpiecznej odległości przed nim ustaw lusterko. Lusterko zachęci dziecko do uniesienia głowy i klatki piersiowej.
• Na klatce piersiowej rodzica - połóż dziecko na brzuchu na sobie, na swojej klatce piersiowej. Twarzą w Twoją stronę. Postaraj się nawiązać kontakt wzrokowy z dzieckiem i mów do niego.
• Z ręczniczkiem pod klatką piersiową - połóż dziecko na brzuchu. Pod klatkę piersiową dziecka podłóż zwinięty, niezbyt wysoki ręcznik. Pozwoli to dziecku ćwiczyć unoszenie głowy.
• Przenoszenie ciężaru ciała - połóż dziecko na brzuchu. Dziecko, które już się podpiera na przedramionach lub dłoniach, delikatnie i powoli, przez ręce ustawione na tułowiu dziecka, przesuwaj je do boku. Raz na prawą, a raz na lewą stronę. Aktywność ta uczy dziecko reagowania na zmianę pozycji i równowagi.
• Na piłce gimnastycznej - połóż dziecko na brzuchu na piłce i delikatnie kołysz je do przodu i do tyłu oraz na boki. Aktywność ta stymuluje układ przedsionkowy i rozwija kontrolę postawy ciała.

Dobrym pomysłem jest również układanie dziecka na brzuchu. Można to robić już od pierwszych dni życia. ,,Tummy time'', czyli leżenie na brzuchu, na samym początku zaleca się wykonywać krótko, ale często. Najlepiej układać dziecko na twardym i bezpiecznym podłożu takim jak mata piankowa. W osobnym artykule znajduje się mój poradnik co do maty piankowej - Jaką matę wybrać dla niemowlaka? Fizjoterapeuta radzi. Pomocne mogą okazać się również odpowiednie zabawki. Na ten temat również przygotowałam już wcześniej osobny artykuł - Jakie zabawki dla noworodka oraz niemowlaka i dlaczego akurat te. Fizjoterapeuta wyjaśnia. Nieoceniona jest również w tym przypadku bliskość rodzica, jego uśmiech, mowa i kontakt wzrokowy. Dziecko na tym etapie potrzebuje wsparcia emocjonalnego i potrzebuje mieć zapewnione bezpieczeństwo.

Podsumowanie

W rozwoju dziecka każdy miesiąc ma szczególne znaczenie. Jeżeli rodzice zauważą jakieś nieprawidłowości w rozwoju dziecka lub coś ich niepokoi, to warto skonsultować się ze specjalistą. Wczesne zauważenie trudności i skorzystanie ze specjalistycznego wsparcia może skutecznie i szybko rozwiązać ewentualne trudności i wyrównać opóźnienia. Wsparciem rozwoju będą również codzienne aktywności, które przełożą się na dalszy rozwój ruchowy dziecka. Na sam koniec jeszcze raz podkreślę, że czujność i zaangażowanie rodziców względem jego rozwoju psychomotorycznego jest niezwykle istotne. 

Bibliografia:

1. Hewitt, L., Kerr, E., Stanley, R. M., Okely, A. D., & Toma, R. L.: Tummy time and infant health outcomes: A systematic review. Pediatric Physical Therapy, 32(4), 331–345, 2020.
2. Hewitt, L., Kerr, E., Stanley, R. M., Toma, R. L., & Okely, A. D.: Characteristics of tummy time and dose-response relationships with development in infants. Infant Behavior and Development, 69, 101823, (2022).
3. Nowak, M.: Fizjoterapia pediatryczna: teoria i praktyka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2020.