Integracja sensoryczna jest procesem odbierania i analizowania przez układ nerwowy informacji dostarczanych z różnych zmysłów: wzroku, dotyku, węchu, smaku, słuchu, a także ze zmysłu równowagi i czucia głębokiego. Informacje te następnie przez układ nerwowy są analizowane i pozwalają dziecku na wytworzenie reakcji przystosowawczych umożliwiających funkcjonowanie w otaczającym go świecie. W dzisiejszym artykule wyjaśnię, czym jest integracja sensoryczna i powiem, dlaczego układ sensoryczny jest ważny w życiu dziecka i jego rozwoju. Dodatkowo poruszę temat zaburzeń integracji sensorycznej oraz powiem, na czym polega terapia i jaki jest jej główny cel.
W artykule
- Czym jest integracja sensoryczna?
- Kto jest twórcą metody integracji sensorycznej?
- Znaczenie rozwoju sensorycznego w życiu dziecka
- Dlaczego układ sensoryczny jest ważny?
- Odbieranie i przetwarzanie bodźców
- Zaburzenia integracji sensorycznej
- Terapia integracji sensorycznej
- Kiedy diagnoza zaburzeń integracji sesnorycznej jest konieczna?
- Jaki jest główny cel terapii integracji sensorycznej?
Czym jest integracja sensoryczna?
Integracja sensoryczna to proces polegający na organizowaniu doznań, a także doświadczeń, które docierają do układu nerwowego z ciała oraz środowiska w celu ich dalszego wykorzystania do działania celowego. Mówiąc prościej integracja sensoryczna to proces odbierania, przetwarzania i porządkowania bodźców z ciała dziecka i otoczenia poprzez zmysły. Zdolność ta umożliwia maluchowi zrozumieć zawiłość otaczającego go środowiska oraz pozwala zrozumieć docierające do niego bodźce. Integracja sensoryczna zachodzi już w życiu płodowym i przebiega bardzo aktywnie do około 6-7 roku życia dziecka.
Dla rozwoju dziecka i integracji zmysłowej fundamentalne znaczenie ma funkcjonowanie układu dotykowego, przedsionkowego i proprioceptywnego. Układy te odbierają i analizują informacje związane z ciałem. Są to najwcześniej dojrzewające układy przyczyniające się do funkcjonowania pociechy.
Układ dotykowy
Receptory ma umiejscowione w skórze i na jej powierzchni. Odbierają one wrażenia delikatnego i mocnego dotyku, ciepła, zimna, bólu i nacisku. W układzie tym wyróżnia się czucie pierwotne, czyli protopatyczne. Dające dziecku między innymi świadomość bycia dotykanym oraz czucie epikrytczne dające dziecku możliwość różnicowania czuciowego w tym rozpoznawania kształtów i faktur. Zmysł dotyku wpływa na:
- poznawanie swojego ciała,
- poznawanie przedmiotów,
- rozpoznawanie przedmiotów bez pomocy wzroku,
- różnicowanie bodźców dotykowych,
- rozwój emocjonalny,
- zdolność koncentracji uwagi,
- umiejętności ruchowe,
- świadomość bezpieczeństwa.
Układ przedsionkowy
Jest to zmysł równowagi, a jego receptory zlokalizowane są w uchu wewnętrznym. Układ przedsionkowy koordynuje ruchy oczu, głowy oraz ciała. Dostarcza również informacje na temat ruchu, przyspieszenia i oddziaływania siły grawitacji. Zmysł przedsionkowy wpływa na:
- napięcie mięśniowe,
- równowagę,
- ruch,
- planowanie ruchu,
- koordynację ruchową,
- bezpieczeństwo emocjonalne,
- pracę gałek ocznych,
- rozwój mowy.
Układ proprioceptywny
System ten informuje o położeniu części ciała względem przestrzeni. Jego receptory znajdują się w całym ciele dziecka w tym w mięśniach, stawach i ścięgnach. Układ proprioceptywny pozwala dziecku odnaleźć się w przestrzeni i buduje jego poczucie bezpieczeństwa. Zmysł proprioceptywny wpływa na:
- poczucie ciała,
- poczucie poszczególnych części ciała w przestrzeni,
- poruszanie/kierowanie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli wzroku,
- odczuwanie ciężaru,
- kształtowanie właściwej postawy ciała,
- wykonywanie ruchów precyzyjnych,
- lateralizację,
- somatognozję (znajomość własnego ciała).
Kto jest twórcą metody integracji sensorycznej?
Doktor Jean Ayres jest twórcą teorii integracji sensorycznej. Terapeuta zajęciowy, psycholog i pracownik naukowy. Z jej badań i wyników prac naukowych do tej pory korzystają z niej specjaliści tacy jak lekarze, fizjoterapeuci, psychologowie czy też logopedzi. Opracowała teorie integracji sensorycznej oraz jej rolę w rozwoju dziecka. Z pośrednictwem Marii Borkowskiej i Zbigniewa Przyrowskiego metoda ta trafia do Polski.
Znaczenie rozwoju sensorycznego w życiu dziecka
Odpowiedni rozwój sensoryczny, czyli bogaty w dostarczane dziecku systematyczne i różnorodne wrażenia będzie przyczyniał się w sposób pozytywny do kształtowania i rozwijania przede wszystkim układu nerwowego dziecka. Rozwój sensoryczny będzie również przekładał się na rozwój motoryki dużej i małej, komunikację, obszar poznawczy oraz obszar społeczno-emocjonalny. W tym celu niezwykle ważna jest współpraca i koordynacja zmysłów, inaczej mówiąc ich integracja. Bez niej z pewnością dziecku byłoby trudno funkcjonować. W tym miejscu warto wspomnieć, że jeżeli u dziecka pojawiłby się jakiś problem lub trudność, to mogłoby to wpłynąć nie tylko na jeden układ, ale na wszystkie. Powodując przy tym trudności w funkcjonowaniu oraz zachowaniu. Dlatego warto zwrócić uwagę na rozwój sensoryczny dziecka i go rozwijać, a także wspierać.
Dlaczego układ sensoryczny jest ważny?
Układ sensoryczny jest niezwykle istotny, ponieważ odbiera napływające informacje ze środowiska, jak i organizmu, a także umożliwia ich prawidłowe przetwarzanie oraz porządkowanie. Za pomocą procesu integracji sensorycznej dziecko ma możliwość odbierania i interpretowania bodźców. Dzięki czemu jest w stanie reagować adekwatnie do danej sytuacji.
|
Dziecko poprzez zmysły odbiera informacje z ciała i środowiska zewnętrznego. Następnie informacje te przekazywane są do centralnego układu nerwowego, gdzie są odbierane i przetwarzane.
|
Odbieranie i przetwarzanie bodźców
Za pomocą zmysłów dziecko może funkcjonować w świecie, w którym jest bardzo duża ilość bodźców. Otoczenie wokół dziecka jest wypełnione przedmiotami o różnych kolorach, kształtach i fakturach. Dziecko słyszy dźwięki, czuje zapachy i poznaj różne smaki.
Prawidłowość procesu integracji sensorycznej zapewniają poprawnie odebrane i przetworzone przez układ nerwowy informacje. Czasami zdarza się, że odebrane informacje nie są prawidłowo otrzymane lub przetworzone i w takim przypadku mówi się o zaburzeniach integracji sensorycznej, które mogą wpływać w sposób niewłaściwy na funkcjonowanie dziecka.
Zaburzenia integracji sensorycznej
Zaburzenia integracji sensorycznej mogą przyczynić się do niewłaściwego rozwoju funkcjonalnego dziecka, jak i mogą spowodować u niego problemy związane z zachowaniem. Nierzadko zaburzenia integracji sensorycznej są przyczyną trudności dziecka w obszarze emocjonalno-społecznym i komunikacyjnym. Należy pamiętać, że zauważone niepokojące objawy lub trudności u dziecka warto konsultować ze specjalistą i w razie konieczności podjąć terapię.
Objawy mogące wskazywać na zaburzenia integracji sensorycznej u dziecka to:
- nadruchliwość,
- unikanie niestabilnego podłoża,
- niezdarność,
- trudności w samoobsłudze,
- duże pobudzenie lub apatia,
- trudności z koordynacją ruchową,
- trudności z koncentracją uwagi,
- trudności z planowaniem ruchu,
- problemy dotyczące motoryki małej i dużej,
- problemy z równowagą,
- trudności z jedzeniem,
- opóźnienie mowy,
- agresja,
- problemy z czynnościami pielęgnacyjnymi,
- preferencja wyłącznie określonych ubrań,
- trudność w nawiązywaniu relacji,
- problemy w szkolne,
- duża emocjonalność.
- płaczliwość,
- drażliwość lub nadmierny spokój,
- unikanie kontaktu wzrokowego,
- trudności z koncentracją uwagi,
- niespokojny sen,
- trudności związane z czynnościami pielęgnacyjnymi,
- trudności ze spożywaniem pokarmów,
- niechęć do jazdy samochodem,
- unikanie dotykania rękami lub stopami faktur takich jak: trawa, piasek,
- nietolerowanie dźwięków lub światła.
Rodzice często pytają się mnie jako terapeutę integracji sensorycznej o to, skąd biorą się zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci. Zaburzenia te często mają podłoże genetyczne i mogą być związane z przebiegiem ciąży i porodu. Ponadto mogą się one pojawić lub nasilić ze względu na niewłaściwą stymulację sensoryczną zwłaszcza w pierwszych miesiącach życia dziecka. W tym przypadku ilość i sposób dostarczanych dziecku wrażeń może być niewystarczająca lub nieodpowiednia.
| U dziecka warto obserwować rozwój ruchowy, aktywność, mowę, reakcje na bodźce np. takie jak: ubieranie, jedzenie, muzyka i zabawki. Dodatkowo przyjrzeć warto się uwadze dziecka. |
Terapia integracji sensorycznej
Terapia metodą integracji sensorycznej zazwyczaj przebiega w formie zabaw sensorycznych i ćwiczeń w sali zaopatrzonej w niezbędny sprzęt taki jak: platformy podwieszane, huśtawki, hamaki, materace, piłki, koce, tunele, trampoliny czy walce. Terapeuta podczas terapii dostosowuje aktywności, zadania, zabawy i ćwiczenia adekwatnie do potrzeb i możliwości dziecka. Zwracając również przy tym uwagę na wiek dziecka.
Należy pamiętać, że terapię poprzedza rzetelna diagnoza procesów sensorycznych przeprowadzona przez wykwalifikowanego specjalistę. Z reguły diagnoza ta składa się ze szczegółowego wywiadu, który przeprowadza terapeuta z rodzicem dziecka, uzupełnienia dokładnie kwestionariusza sensomotorycznego, obserwacji oraz testów. Na końcu terapeuta przygotowuje pisemną ocenę funkcjonowania zmysłów sensorycznych. W diagnozie dołączone są również zalecenia dotyczące ewentualnej potrzeby terapii czy też konsultacji z innymi specjalistami oraz zalecenia dotyczące wsparcia dziecka w domu, przedszkolu lub w szkole. Z tak przeprowadzaną diagnozą terapeuta może rozpocząć terapię, jeżeli jest ona wymagana i pracować nad trudnościami, z którymi zmaga się dziecko.
Kiedy diagnoza zaburzeń integracji sesnorycznej jest konieczna?
Diagnoza zaburzeń integracji sensorycznej u dziecka tak jak już wyżej wyjaśniłam, jest konieczna w przypadku chęci podjęcia terapii. Często rodzice i opiekunowie zdają się nie być pewni konieczności wizyty u specjalisty. Przede wszystkim warto odpowiedzieć sobie w takim przypadku na pytanie takie jak:
- Czy zauważono u dziecka trudności, które utrudniają mu codzienne funkcjonowanie?
- Czy trudności dziecka są zauważane przez inne osoby? (rodzina, rodzeństwo, rówieśnicy, nauczyciele)
- Czy chcę pomóc dziecku z jego trudnościami?
Powyższe pytania powinny pomóc rodzicom i opiekunom w odpowiedzi na nurtujące ich pytanie związane z koniecznością konsultacji. Moim zdaniem zawsze warto konsultować w przypadku zauważonych u dziecka jakichkolwiek nieprawidłowości. Daje to również wówczas możliwość rozpoczęcia fachowej pracy z dzieckiem.
Jaki jest główny cel terapii integracji sensorycznej?
Terapia ma na celu usprawnienie pracy układu nerwowego oraz mózgu dziecka. Z wykorzystaniem tej terapii układ nerwowy i mózg uczą się adekwatnego reagowania na bodźce dochodzące z zewnątrz. Terapia integracji sensorycznej spowoduje, że dziecko w prawidłowy sposób będzie w stanie odbierać i przetwarzać bodźce, które do niego napływają, co w efekcie końcowym poprawi funkcjonowanie w życiu codziennym. Dziecku będzie łatwiej skupić się, nie będzie miał trudności z zachowaniem oraz będzie mu łatwiej funkcjonować w społeczeństwie. Ponadto poprawi się u niego koordynacja ruchowa. Tak więc, jeżeli dziecko ma już przeprowadzoną diagnozę, to nie zwlekaj z terapią! Należy pamiętać, że trudności, z którymi obecnie zmaga się dziecko, w przyszłości nie miną samoistnie i mogą się nawet pogłębić, jeżeli nie zacznie się nad tym pracować we wczesnym wieku dziecka.Bibliografia:
- Borkowska M., Integracja sensoryczna w rozwoju dziecka, Harmonia, 2018.
- Przyrowski Z., Integracja sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, Empis, Warszawa.
