Dlaczego dziecko chodzi na palcach? Fizjoterapeuta wyjaśnia

Rodzice niepokoją się, gdy zaobserwują, że dziecko chodzi na palcach. Do drugiego roku życia może to być fizjologiczne i nie być powodem do niepokoju. W przypadku dzieci starszych i występowania innych nieprawidłowości warto jednak skonsultować się ze specjalistą. W dzisiejszym artykule postaram się wyjaśnić, dlaczego jest to ważne. Przedstawię, jakie mogą być przyczyny chodzenia na palcach i jak może to wpłynąć na rozwój dziecka. Ponadto podpowiem, w jaki sposób może pomóc lekarz i fizjoterapeuta oraz w jaki sposób można ćwiczyć i wspierać dziecko w domu.

W artykule

• W jaki sposób dziecko uczy się chodzić?
• Czy chodzenie na palcach może być fizjologiczne?
• Kiedy chodzenie na palcach powinno zaniepokoić rodzica?
• Przyczyny chodzenia na palcach
• Jak chodzenie na palcach wpływa na rozwój i funkcjonowanie dziecka?
• Do jakiego specjalisty udać się z dzieckiem, które chodzi na palcach?
• Jak niwelować chód na palcach u dziecka?
• Podsumowanie
• Inne artykuły, które mogą Cię zainteresować

W jaki sposób dziecko uczy się chodzić?

Naukę wstawania, a następnie stawiania pierwszych kroków i chodzenia, nazywa się pionizacją. Jest to proces, podczas którego dziecko ma możliwość kształtowania i rozwijania umiejętności, które w przyszłości pomogą mu osiągnąć pozycję wyprostowaną ciała oraz pozwolą mu się przemieszczać. Proces ten jest długotrwały i można podzielić go na główne etapy, które zwykle zachodzą kolejno po sobie:

• przyjęcie i opanowanie pozycji czworaczej,
• samodzielne przejście z pozycji czworaczej do siadu,
• czworakowanie,
• przyjęcie pozycji ,,niedźwiadka'',
• przyjęcie pozycji klęku,
• wstawanie poprzez wybijanie się z dwóch nóżek,
• wstawanie z wykroku poprzez wybijanie się raz prawą, a raz lewą nóżką,
• sprężynowanie w pozycji stojącej z podparciem (energiczne zginanie i prostowanie nóżek w stawach biodrowych i kolanowych),
• chodzenie bokiem z podparciem (dziecko powinno chodzić bokiem w obydwie strony),
• zmiany pozycji (coraz to pewniejsze, maluszek ogranicza podparcie),
• stawianie pierwszych samodzielnych kroków,
• rozwijanie i doskonalenie chodzenia.

Warto zaznaczyć, że na początku przygody dziecka z chodzeniem, sam chód i postawa ciała jest jeszcze nie do końca zadowalająca. Co więcej, w tym czasie zauważa się, że chód dziecka jest na szerokiej podstawie, rączki są rozstawione do boku, a brzuszek jest znacznie wypięty do przodu. Warto zaznaczyć, że z czasem dziecko będzie doskonaliło chód i postawę ciała. Pionowa pozycja ciała jest bardzo istotnym elementem koniecznym do dalszego rozwoju motorycznego dziecka. Ważne jest, aby proces ten przebiegał w sposób swobodny i niewymuszony. Usilne lub zbyt wczesne pionizowanie dziecka może wpłynąć niekorzystnie na jego rozwój motoryczny. 

Czy chodzenie na palcach może być fizjologiczne?

Chód na palcach może pojawić się u dziecka, które dopiero rozpoczyna przygodę z chodzeniem. Dziecko w wieku od około 10 do 18 miesięcy chodzi na palcach ze względu na to, że jego napięcie mięśniowe jest niskie, a mięśnie i stawy dopiero się rozwijają. W początkowym okresie nauki chodzenia postawa dziecka nie jest idealna i może właśnie predysponować do stawania i chodu na palcach. Maluszek w tym okresie ma brzuszek wypięty do przodu, miednicę ustawioną w przodopochyleniu, a rączki dziecka są rozstawione do boku lub ustawione dosyć sztywno w górze. Z czasem dziecko będzie coraz to stabilniejsze i będzie miało lepszą kontrolę ciała oraz równowagę. Wówczas chód na palcach powinien ustąpić, a postawa ciała powinna się nieco zmienić. Należy jednak zauważyć, że nie jest to regułą i nie obserwuje się takiego stanu rzeczy u każdego dziecka, aczkolwiek z moich obserwacji zdarza się to dość często.

Ponadto chodzenie na palcach określa się fizjologicznym wtedy, kiedy dziecko do przemieszczania się wykorzystuje jeszcze inne wzorce chodu, a chód na palcach nie jest dominujący. Jeżeli dziecko chodzi na palcach, to nie oznacza to od razu, że dzieje się coś złego. Warto natomiast obserwować rozwój dziecka i to, w jaki sposób chodzi. Warto zwrócić uwagę na to, czy dziecko nie ma ewentualnych problemów z koordynacją ruchową i równowagą oraz na to, czy nie obserwuje się u niego opóźnień w osiąganiu i rozwijaniu kolejnych etapów rozwojowych. 

O tym, kiedy chodzenie na palcach nie jest fizjologiczne i kiedy rodzic powinien rozważyć konsultację z lekarzem lub fizjoterapeutą, opowiem w jednym z następnych akapitów.

Kiedy chodzenie na palcach powinno zaniepokoić rodzica?

Chodzenie na palcach powinno zaniepokoić rodzica przede wszystkim wtedy,  kiedy dziecko skończyło dwa lata (źródło), chód taki jest dominujący i dziecko nie prezentuje żadnych innych wzorców chodu. Dla rodzica niepokojący również powinien być sygnał, że dziecko nie jest w stanie obciążyć całej stopy i w związku z tym są one ustawione przez cały czas na palcach, podobnie jak u baletnicy. Dodatkowo do konsultacji z lekarzem lub innym specjalistą powinna skłonić sytuacja, gdy dziecko nie tylko chodzi na palcach, ale towarzyszą mu inne trudności takie jak: opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, opóźnienie rozwoju mowy czy też zaburzenia koncentracji. 

Przyczyny chodzenia na palcach

Do głównych przyczyn chodzenia na palcach zaliczają się problemy neurologiczne, ortopedyczne, psychologiczne lub zaburzenia integracji sensorycznej. Chód na palcach u dziecka może być przejawem zaburzeń i nieprawidłowości takich jak:

• zaburzenia czucia głębokiego,
• zaburzenia napięcia mięśniowego,
• nadwrażliwość dotykowa w obrębie stóp,
• spastyczność,
• diplegia,
• skrócenie ścięgna Achillesa,
• nadmierna ruchomość stawów,
• obniżone napięcie mięśniowe,
• wady postawy,
• skrócenie mięśni łydek,
• zaburzenia emocjonalne,
• zaburzenia umysłowe,
• autyzm, 
• mózgowe porażenie dziecięce.

Przyczyną chodzenia dziecka na palcach może być również niewłaściwe dobrane obuwie. Zbyt luźne lub zbyt ciasne obuwie może powodować dyskomfort i nieprawidłowe ustawienie stóp. Ponadto wsadzanie dziecka do chodzika, zbyt szybkie zaproponowanie dziecku pchacza oraz prowadzenie malucha za rączki może prowokować go do chodu na palcach. Wymienione wyżej aktywności sprawiają, że środek ciężkości ciała dziecka jest przesunięty do przodu i dziecko chcąc utrzymać równowagę, musi podążać w jego kierunku, przy czym częściej i chętniej będzie stawiać stopy na palcach.

Zbyt wczesne sadzanie, stawianie czy prowadzenie dziecka, kiedy nie jest ono jeszcze na to gotowe, również może skutkować chodem na palcach, a nawet wadami postawy. Warto pamiętać, aby dać dziecku czas. Gdy dziecko będzie gotowe i jego aparat ruchu będzie w pełni ukształtowany i rozwinięty, to wówczas samodzielnie osiągnie poszczególne etapy rozwoju. Wymuszanie na nim zbyt wcześnie pewnych aktywności nie jest dobrym pomysłem i może przynieść więcej szkód aniżeli pożytku. 

Jeżeli rodzic zauważy u dziecka, że ma problem z osiągnięciem umiejętności, warto skonsultować ten fakt z lekarzem lub fizjoterapeutą, który podpowiedzą, w jaki sposób prawidłowo wspierać rozwój dziecka. Pisałam o tym również w jednym z poprzednich artykułów "Jak wspierać rozwój motoryczny dziecka?". 

Jak chodzenie na palcach wpływa na rozwój i funkcjonowanie dziecka?

Długotrwałe chodzenie na palcach nie jest obojętne dla ciała i rozwoju dziecka. Wpływa ono na postawę ciała dziecka i jego napięcie mięśniowe oraz równowagę. Prowadzić może ono do zwiększenia napięcia mięśni, ponieważ aktywność ta wymaga od dziecka większej pracy niektórych mięśni nóżek i stóp. Takie ustawienie stóp powoduje przede wszystkim bardzo duże obciążenie przodostopia. Dziecku, które chodzi na palcach, jest znacznie trudniej utrzymać równowagę, a co za tym idzie, może prowadzić to do większego ryzyka urazów i upadków. Jak wyżej wspomniałam, chód na palcach przekłada się również na postawę ciała dziecka. Wpływ ten będzie szczególnie duży, jeżeli nie jest to wzorzec chodu, który jest wykorzystywany sporadycznie, ale jest to jego główny sposób chodzenia. U wielu dzieci, które mają tendencję do chodzenia na palcach, zauważa się również nieprawidłowe ustawienie miednicy oraz skrócenie mięśnia biodrowo-lędźwiowego.

Do jakiego specjalisty udać się z dzieckiem, które chodzi na palcach?

Gdy dziecko chodzi na palcach i, jak opisywałam wyżej, skończyło dwa lata, warto skonsultować się przede wszystkim z lekarzem pediatrą lub ortopedą. Ocenią oni szczegółowo ewentualne trudności dziecka i zalecą odpowiednie dalsze postępowanie. Dobrym pomysłem będzie również konsultacja dziecka u fizjoterapeuty dziecięcego. Fizjoterapeuta poprzez szczegółową diagnostykę może zaplanować, dostosowany do indywidualnych potrzeb małego pacjenta, program terapeutyczny lub poinformować o konieczności dalszych konsultacji z innym lekarzem. Będzie on miał na celu poprawę stanu zdrowia dziecka i jego funkcjonowania. Warto wspomnieć, że fizjoterapeuta może zaproponować różne formy terapii w zależności od potrzeb dziecka i przyczyn trudności, z jakimi się on zmaga. Podczas terapii wykorzystywana jest między innymi terapia manualna, techniki mobilizacyjne tkanek miękkich i stawów oraz masaż. Mają one na celu rozluźnienie zbyt napiętych mięśni oraz poprawę zakresu ruchu. Elementem terapii są również przeprowadzane przez specjalistę ćwiczenia wzmacniające i rozciągające mięśnie nóżek i stóp. Dodatkowo fizjoterapeuta może udzielić informacji na temat doboru prawidłowego obuwia dla dziecka i podpowiedzieć, na co zwrócić uwagę podczas jego wyboru i zakupu.

W przypadku chodu na palcach może pomóc również terapeuta Integracji Sensorycznej. Może pomóc dziecku przede wszystkim wówczas, gdy przyczyną takiego chodu, jest na przykład wrażliwość na bodźce. Dziecko podczas pracy z terapeutą integracji sensorycznej uczy się prawidłowego przetwarzania bodźców sensorycznych, pracuje nad koordynacją ruchową i równowagą. Niejednokrotnie zdarza się, że dziecko ze względu na swoje trudności i zauważone przez rodzica niepokojące objawy będzie potrzebowało również wsparcia psychologa. Konsultacja taka może okazać się pomocna na przykład w przypadku zaburzeń ze spektrum autyzmu, ale nie tylko. Wszyscy wyżej wymienieni specjaliści dodatkowo edukują rodziców w zakresie zgłaszanych trudności. Podpowiadają oni jak wesprzeć dziecko w życiu codziennym oraz na co zwrócić uwagę podczas kontynuowania terapii, w tym ćwiczeń w domu. 

Jak niwelować chód na palcach u dziecka?

W sytuacjach opisanych powyżej, w przypadku zauważenia, że dziecko chodzi na palcach, warto przede wszystkim zgłosić się z dzieckiem na konsultację do specjalisty. Będzie on w stanie ocenić i w razie potrzeby wdrożyć ewentualną terapię. Ponadto warto również zachęcić dziecko do aktywności, które pozwolą niwelować chodzenia na palcach i, które można z powodzeniem wykonywać w domu.

Warto zacząć od aktywności takich jak masaż stóp i nóg oraz spacer po różnych fakturach. W domu można przygotować ścieżkę sensoryczną z poduszkami o różnym rozmiarze i wielkości. Dodatkowo można dołożyć do niej jeżyka sensorycznego lub inne maty sensoryczne, na przykład takie z kolcami lub wypustkami. Do przygotowania ścieżki można również wykorzystać piasek, kamyczki, szyszki, liście czy też folię bąbelkową. Zaproponowanie dziecku aktywności propriocepytwnych, takich jak skakanie na jednej nodze, skakanie obunóż do przodu i do tyłu oraz na boki, skakanie na skakance czy też ciągnięcie i przepychanie ciężkich przedmiotów, pozwoli dziecku lepiej poczuć położenie swojego ciała w przestrzeni. Da mu to również informacje o tym, jak każda z jego części ciała się porusza i wpłynie na rozwój chodu. Warto również wdrożyć aktywności, które pomogą poprawić kontrolę dziecka nad ruchem ciała. Dobrym pomysłem będzie spacer z wchodzeniem pod górkę i ze schodzeniem. Taka aktywność wymusza stawianie pięty w pierwszej kolejności i również pozytywnie wpłynie na rozwój chodu. Maszerowanie w rytm muzyki, zabawy w kuckach oraz w pozycji niedźwiedzia po pierwsze powinny spodobać się dziecku, a jednocześnie powinny przy tym niwelować chód na palcach. Dzięki nim dziecko będzie mogło nauczyć się obciążać całą stopę.

Przykładów aktywności, które będą niwelowały chodzenie na palcach i umożliwią dziecku pracę nad lepszym utrzymywaniem równowagi i przenoszeniem ciężaru ciała jest znacznie więcej. Oprócz wyżej wymienionych warto również wspomnieć o:

• malowanie stopami,
• chodzenie w płetwach,
• chodzenie na piętach,
• stanie na jednej nodze (balansowanie raz na prawej nodze, a raz na lewej),
• chodzenie po wyznaczonej linii (stopa za stopą),
• stymulacja pięty ręką (uciski),
• przemieszczanie się w czworakach, 
• chodzenie na bosaka po różnych podłożach (np. piasek, trawa, kamyczki),
• kopanie piłki.

Pod kątem rozwoju dziecka niezwykle ważny jest również dobór prawidłowego obuwia. Obuwie powinno mieć miękką i elastyczną podeszwę. But powinien być szerszy z przodu, aby palce miały odpowiednio dużo miejsca. Cholewka buta powinna kończyć się pod kostką, a zapiętek powinien być elastyczny. Buty powinny mieć płaską podeszwę i wkładkę. Istotne jest również, aby rozmiar buta był prawidłowo dobrany do długości stóp maluszka. Więcej o wyborze pierwszych butów pisałam w artykule: Pierwsze buty dla dziecka okiem fizjoterapeuty

Podsumowanie

Do drugiego roku życia chód na palcach może być fizjologiczny. Później chodzenia dziecka na palcach może mieć przeróżne podłoże. Może być przejawem między innymi zaburzeń czucia głębokiego, nadwrażliwości dotykowej, zaburzeń napięcia mięśniowego, chorób nerwowo-mięśniowych i innych zaburzeń sensorycznych. Chód na palcach może mieć również podłoże emocjonalne. Warto przyglądać się dziecku i w razie wątpliwości postawić na fachową pomoc specjalisty. Na sam koniec warto raz jeszcze wspomnieć, że rodzice powinni wspierać rozwój dziecka, ale pamiętając przy tym, że nie należy go przyspieszać i mu w tym przeszkadzać. Zadaniem rodziców jest uważne obserwowanie rozwoju dziecka, ale też przede wszystkim cieszenie się rodzicielstwem. Rodzic powinien mieć pewność, że wszystko przebiega prawidłowo, a w razie zauważenia czegoś niepokojącego należy skonsultować pociechę ze specjalistą.

Bibliografia:

1. Engström P., Tedroff K.: Idiopathic Toe-Walking: Prevalence and Natural History from Birth to Ten Years of Age, The Journal of Bone and Joint Surgery, 2018.
2. Ruzbarsky J. J., Scher D., Dodwell E.: Toe walking: causes, epidemiology, assessment, and treatment,  Curr Opin Pediatr., 2016.