Wady postawy u dzieci i młodzieży

Obecnie z łatwością można zauważyć, że w życiu dzieci i młodzieży przeważa siedzący tryb życia. Nie tylko zresztą u dzieci, ale i dorosłych, natomiast w tym wpisie mowa będzie o dzieciach. W ciągu dnia dzieci spędzają kilka godzin, siedząc w szkolnej ławce, a po powrocie do domu w wolnym czasie, zamiast iść na podwórko, spacer lub plac zabaw, to zwykle zostają w domu i oglądają bajki na telewizorze, telefonie lub tablecie. Starsze dzieci wolny czas poświęcają na naukę, która również wiąże się z pozycją siedzącą lub podobnie jak w przypadku młodszych dzieci oglądają telewizję, lub grają w gry na komputerze. Powszechny dostęp do powyższych urządzeń sprawia, że zachęcenie dziecka do innej aktywności, a szczególnie ruchu na świeżym powietrzu, bywa niezwykle trudne. Z racji tego bardzo często aktywność ruchowa poza domem schodzi na drugi plan i staje się mniej atrakcyjna dla dziecka. Dlaczego aktywność dziecka jest ważna i jaki ona ma wpływ na wady postawy u dzieci?

Aktywność fizyczna w życiu dziecka a wady postawy

W artykule tym chciałabym przekazać i podkreślić jak ważne jest zdrowie i utrzymanie pełnej sprawności fizycznej dziecka. Mowa będzie między innymi o tym, jak ważne jest wprowadzenie i zachowanie jak największej aktywności ruchowej w ciągu dnia u dzieci i młodzieży oraz jak ważne jest przy tym wsparcie ze strony rodziców. Warto wspomnieć, że mała aktywność ruchowa oraz siedząca pozycja, która jest utrzymywana przez dzieci i młodzież przez wiele godzin w ciągu dnia może prowadzić do powstania nieprawidłowości w narządzie ruchu. Nieraz doprowadzając u dzieci i młodzieży do wad postawy ciała. Więcej o wadach postawy przeczytać można w dalszej części artykułu.

W tym miejscu warto powiedzieć, że dzieci są przystosowane do ruchu i mają predyspozycje do przebywania w pozycji wyprostnej. Ważne jest, żeby zapewnić młodszym pociechom codzienną dawkę ruchu. Ponadto warto wziąć pod uwagę podstawowe zasady ergonomii i unikać spędzania długich i co najważniejsze nieprzerwanych godzin dziecka w pozycji siedzącej.

Rodzice powinni również pamiętać, że są wzorem dla dziecka, a dziecko bardzo często naśladuje zachowania rodziców. Powinni oni przekazać dziecku zdrowe nawyki dotyczące ruchu i aktywności fizycznej. Często jest tak, że gdy rodzice są aktywni i prowadzą aktywny tryb życia, to dziecko również jest niezwykle aktywne i zaangażowane w tym zakresie. W sytuacjach, gdy rodzice nie są aktywni fizycznie, to dziecko nie ma od kogo czerpać wzorców i bardzo rzadko podejmuje aktywność fizyczną.

Kogo dotyczą wady postawy?

Wady postawy przede wszystkim dotyczą dzieci i młodzieży. Mogą one natomiast skutkować i nieść za sobą konsekwencje oraz problemy w życiu dojrzałym. Zaniedbanie wad postawy może doprowadzić do pojawienia się zaburzeń związanych z ogólną wydolnością i sprawnością organizmy, a także do zaburzeń krążeniowo-oddechowych. Rodziców zaniepokoić powinna tendencja do przyjmowania przez dziecko niewłaściwej postawy podczas nauki lub zabawy. Ze względu na wady postawy dziecko może wydawać się być niezdarne i potykać się podczas chodzenia czy biegania. Rodziców powinny również zaniepokoić obserwowane trudności związane z łapaniem i odbieraniem piłki oraz koordynacją. Ponadto dziecko może unikać aktywności fizycznej i na to również warto zwrócić uwagę.

Na przestrzeni lat przeprowadzono w różnych regionach w Polski wiele badań odnośnie wad postawy u dzieci i młodzieży. Ocena częstości występowania wad postawy u dzieci i młodzieży w literaturze może się różnić ze względu na przyjęte w danym badaniu metody oraz kryteria oceny postawy ciała. Mimo że można znaleźć różne wyniki, to skala w każdym z nich jest zatrważająca.

• Badania wykazały, że częstość występowania wad postawy u dzieci w populacji oscyluje na poziomie 50-60% w zależności od regionu. Dotkliwe wady postawy takie jak skolioza, pogłębienie kifozy piersiowej oraz zniekształcenia kończyn dolnych dotyczyć mogą około 10-15% populacji dzieci w wieku szkolnym (Woynarowska B., Przekazywanie informacji o kwalifikacji lekarskiej do wychowania fizycznego i sportu szkolnego oraz współpraca z nauczycielami wychowania fizycznego, [w:] Oblacińska A., Ostręga W. (red.), (2003), Standardy i metodyka pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej, Warszawa: Instytut Matki i Dziecka).
• Z danych opublikowanych przez Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia (CSIOZ) wynika, że u 17,14% dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat i 9,7% w wieku 2-9 lat zdiagnozowano zniekształcenia kręgosłupa (Sprawozdanie o działalności i pracujących w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej. MZ-11, http://www.csioz.gov.pl).
• Zakład Ochrony i Promocji Zdrowia Dzieci i Młodzieży w Instytucie Matki i Dziecka przedstawia, że u 90% dzieci i młodzieży obserwuje się wady postawy dotyczące między innymi kręgosłupa oraz kończyn dolnych w tym kolan i stóp (Regionalny Program Zdrowotny Województwa Zachodniopomorskiego Wczesne wykrywanie i korekcja wad postawy wśród dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym na lata 2019–2021, Załącznik do uchwały nr 769/18 Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego z 9.5.2018, s. 6).

Z coraz bardziej postępującym siedzącym trybem życia można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że obecnie prawie każde dziecko może zmagać się z mniejszymi lub większymi nieprawidłowościami wad postawy.

Kształtowanie narządu ruchu

Kształtowanie i rozwijanie narządu ruchu u dziecka przebiega etapami i w każdym z nich mają miejsce istotne zmiany dla rozwoju prawidłowej postawy ich ciała. Newralgicznym etapem w tworzeniu się wad postawy u dzieci i młodzieży są okresy intensywnego wzrostu. To znaczy, że wówczas dzieci są w największym stopniu podatne na różnorakie czynniki zewnętrzne. Ponadto zdarza się i tak, że rozwój układu mięśniowego nie nadąża za dynamicznym wzrostem kości u dzieci. W efekcie czego dochodzi do przeciążenia układu ruchu, które to może w późniejszym czasie skutkować wadą postawy. Stąd szczególnie ważne jest, aby zwrócić uwagę na zmiany zachodzące w postawie ciała dziecka i w razie konieczności rozpocząć działania mające na celu poprawę obecnej nieprawidłowości.

Czym jest postawa ciała?

Postawa ciała jest to charakterystyczne ustawienie poszczególnych odcinków ciała względem siebie w pozycji pionowej. Do utrzymania postawy potrzebna jest praca układu nerwowego i mięśniowego. Uszeregowany układ elementów kształtuje się pod wpływem zarówno czynników wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Ponadto warto zaznaczyć, że postawa ciała może być kształtowana i korygowana zwłaszcza podczas okresu wzrostu dziecka. 

Kiedy postawa ciała jest prawidłowa?

Prawidłowa postawa jest wtedy, kiedy zachowana jest liniowość i symetryczne ustawienie prawej oraz lewej strony ciała. Prawidłowe położenie poszczególnych elementów szkieletu jest możliwe przy odpowiednim zaangażowaniu między innymi mięśni, ścięgien i więzadeł. 

Kiedy postawa ciała jest nieprawidłowa?

Postawa ciała jest nieprawidłowa wtedy, kiedy nie jest zachowana liniowość oraz symetria w układzie. Wówczas mówi się o wadzie postawy. Wada postawy to również spłycenie lub pogłębienie fizjologicznych krzywizny kręgosłupa. Wada postawy zlokalizowana może być w obrębie kręgosłupa, klatki piersiowej i kończyn dolnych. Należy mieć na uwadze jednak wiek dziecka, ponieważ w określonym wieku można zauważyć u niego charakterystyczną asymetrię dotyczącą wzorców lub ustawienia ciała, która niekoniecznie musi być wadą postawy. W ramach wątpliwości takie nieprawidłowości warto skonsultować z fizjoterapeutą dziecięcym. 

Jakie są przyczyny powstawania wad postawy?

Przyczyną powstawania wad postawy mogą być zaburzenia wrodzone lub nabyte. Do tych pierwszych zalicza się wady wrodzone i choroby kości oraz mięśni, a do drugich zaburzenia rozwojowe oraz nawykowe. Wśród głównych przyczyn powstawania wad postawy zalicza się zbyt małą aktywność ruchową, siedzący tryb życia w tym długotrwałe przyjmowanie niewłaściwej pozycji ciała oraz nieprawidłowe nawyki. Warto w tym miejscu wspomnieć o nieprawidłowym dostosowaniu stanowiska pracy/nauki dziecka. Zwłaszcza kiedy ma to miejsce w okresie dojrzewania pociechy. Nadwaga oraz otyłość, a także nadmierne obciążenie ciała dziecka poprzez ciężki i nieprawidłowo wyregulowany oraz noszony plecak również mogą przyczynić się do powstawania wad postawy.

Jakie są nieprawidłowości w rozwoju postawy?

U dziecka mogą pojawić się nieprawidłowości dotyczące postawy ciała takie jak:

• odstające łopatki,
• wystający brzuch,
• koślawość/szpotawość kolan,
• koślawe lub płaskie stopy.

Wyżej wymienione nieprawidłowości jak i inne mogą wskazywać na występujące u dziecka problemy dotyczące postawy, a także narządu ruchu. 

Rodzaje wad postawy

Wady postawy podzielić można ze względu na miejsce występowania. Wyróżniamy wady postawy w obrębie kręgosłupa, kończyn dolnych i klatki piersiowej. Najczęściej występujące wady postawy u dzieci i młodzieży to:

• skolioza,
• plecy okrągłe,
• plecy płaskie,
• plecy wklęsłe,
• plecy wklęsło-okrągłe,
• płaskostopie,
• stopa płasko-koślawa,
• kolana koślawe,
• kolana szpotawe,
• klatka piersiowa kurza,
• klatka piersiowa lejkowata.

Jak zaznaczono są, to tylko te najczęściej występujące, natomiast lista jest znacznie dłuższa.

Najczęstsze wady postawy u dzieci

Poniżej opisano kilka z wyżej wymienionych wad postawy w celu ich lepszego zobrazowania. W opisie można również znaleźć charakterystyczne nieprawidłowości, które występują przy danej wadzie postawy. W tym artykule zostaną one tylko krótko przedstawione i na pewno zasługują na osobne wpisy. Zachęcam zatem do śledzenia strony, gdyż na pewno niebawem pojawią się kolejne wpisy szerzej opisujące różne wady postawy oraz ćwiczenia do wykonania w domu.

Boczne skrzywienie kręgosłupa

Boczne skrzywienie kręgosłupa, czyli skolioza jest to trójpłaszczyznowe zniekształcenie kręgosłupa. Rozróżnia się skrzywienie kręgosłupa w:

• płaszczyźnie czołowej (boczne skrzywienie),
• płaszczyźnie strzałkowej (pogłębienie fizjologicznego wygięcia kręgosłupa w odcinku piersiowym (kifozy) oraz lędźwiowym (lordozy),
• płaszczyźnie poprzecznej (rotacja oraz torsja kręgów, garb żebrowy).

Skolioza może być wrodzona, jak i nabyta. Obserwując dziecko z przodu i z tyłu można zauważyć charakterystyczną dla tej wady asymetrię ciała. Do wczesnych zauważalnych symptomów skoliozy zalicza się między innymi nieprawidłową sylwetkę, nierówne ustawienie barków i łopatek, asymetrię talii, nierówność wysokości bioder oraz wysunięcie biodra do boku. Niepokojące jest również pochylenie ciała na jedną ze stron.

W przypadku skoliozy zaleca się bezwzględnie konsultację z lekarzem. Ponadto bardzo ważne jest indywidualnie dostosowane przez lekarza specjalistę leczenia oraz wdrożenie zalecanej terapii, która będzie prowadzona przez fizjoterapeutę. Warto pamiętać, że skolioza, która nie jest leczona, może prowadzić do wystąpienia nieprawidłowości zdrowotnych, które mogą znacznie obniżyć komfort życia.

Plecy okrągłe

Plecy okrągłe zazwyczaj są konsekwencją długiego przebywania w pozycji siedzącej. Dziecko utrzymuje pozycję zgarbioną i w efekcie czego pogłębia się kifoza piersiowa. Niejednokrotnie przy tej wadzie postawy można zaobserwować u dziecka:

• pochyloną głowę,
• uniesione i wysunięte do przodu barki,
• wycofaną i przykurczoną klatkę piersiową.

Dodatkowo dziecko może zgłaszać ból pleców oraz trudności z oddychaniem.

Koślawość kończyn dolnych

Charakteryzuje się ustawieniem kończyn dolnych w kształcie litery X. Kolana w tej wadzie postawy są skierowane do wewnątrz. Ustawienie to może znacznie wpłynąć na chód dziecka. Chód może być chwiejny i niezgrabny. Szybki wzrost dziecka, może przyczynić się do pojawię się u niego koślawości kończyn. Prawidłowe ułożenie kończyn dolnych najłatwiej wypracować i poprawić w okresie dziecięcym.

Płaskostopie

Płaskostopie dotyczy stóp dziecka i cechuje się obniżeniem łuku przyśrodkowego stopy. Stopa przez to, że jest spłaszczona, to prawie całą powierzchnią przylega do podłoża. Zbyt duże obciążenia statyczne i dynamiczne oraz niewłaściwie dobrane obuwie mogą przyczyniać się do wystąpienia płaskostopia.

Co zrobić, by uniknąć nieprawidłowości związanych z wadą postawy lub zaburzeń narządu ruchu u dziecka?

W przypadku zauważania jakichkolwiek nieprawidłowości jak zawsze warto skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą dziecięcym. Nawet jeżeli specjalista po ocenie dziecka nie stwierdził wad postawy, to warto wprowadzić i przestrzegać kluczowych zasad, które wspomogą dziecko w zadbaniu o prawidłową postawę i prace narządu ruchu. Dlatego też bardzo ważne jest, aby pamiętać o następujących pięciu ważnych aspektach.

1. Aktywność fizyczna

Zapewnij dziecku ruch, który pozwoli mu na kompleksowy oraz harmonijny rozwój.  Spędzajcie czas na świeżym powietrzu, spacerujcie, jeździcie na rowerze i bawcie się razem. Dobrym pomysłem będzie również zapisanie dziecka na zajęcia dodatkowe, podczas których będzie mógł kształtować i rozwijać nawyk utrzymania prawidłowej postawy ciała, a także wzmacniać poszczególne partie mięśniowe. W takim przypadku sprawdzi się gimnastyka, basen albo sztuki walki.

2. Nauka dziecka, na czym polega prawidłowa postawa

Warto wyjaśnić, w jaki sposób dziecko może przyjąć odpowiednią pozycję. Jako rodzic możesz również skorygować pozycję dziecka adekwatnie wedle zaleceń, które otrzymałeś od fizjoterapeuty. Warto również uświadomić dziecko, że powinno utrzymywać prawidłową postawę ciała nie tylko podczas pracy przy biurku, ale także podczas stania, chodzenia czy siedzenia na sofie podczas np. oglądania filmu.

3. Przygotowanie środowiska do nauki i zabawy

Szczególnie zadbaj o dostosowanie krzesła i biurka, czyli stanowiska, przy którym dziecko będzie uczyło się czy też odrabiało pracę domową. W szkole wysokość ławki oraz krzesła również powinna być właściwie dostosowana względem dziecka.

4. Sprawdzenie plecaka

Zweryfikuj, czy plecak dziecka jest odpowiednio dobrany, a także czy zakłada i nosi plecak w sposób prawidłowy. Zwróć uwagę również na to, jaki jest ciężar plecaka i jeżeli jest taka potrzeba, to ogranicz wagę dźwiganych przez dziecko rzeczy w plecaku.

5. Dieta dziecka

Zapewnij dziecku odpowiednią ilości posiłków bogatych w minerały i witaminy. Pamiętaj, że nadwaga nie jest dobra, jeżeli chodzi o postawę ciała. Zdrowe odżywianie jest bardzo ważne w rozwoju dziecka. Profilaktyka wad postawy jest niezwykle istotna, tak więc warto wdrożyć zalecenia, by stan zdrowia dziecka był lepszy. 

6. Ograniczenie czasu dziecka spędzanego na smartfonie lub tablecie

Warto znacznie ograniczyć lub wyeliminować długie korzystanie dziecka z smartfonu lub tabletu, ze względu na to, że podczas tej aktywności dziecko bardzo często ma pochyloną głowę. Co stanowi czynnik mogący przyczynić się po powstania u dziecka wady postawy. 

Do kogo zgłosić się, gdy zauważy się w postawie ciała dziecka nieprawidłowości?

Jak zostało to już nadmienione wyżej, jeżeli rodzic zauważy u dziecka jakiekolwiek niepokojące sygnały podczas rozwoju w tym w postawie ciała, to wówczas warto zgłosić się z nim do ortopedy lub fizjoterapeuty dziecięcego. Specjalista przede wszystkim oceni szczegółowo postawę dziecka oraz zaleci dalsze postępowanie. Warto pamiętać, że im wcześniej ewentualna nieprawidłowość będzie wykryta, tym szybciej będzie można podjąć działania terapeutyczne w celu poprawy postawy ciała dziecka. Niezwykle ważna jest również profilaktyka skupiona głównie na poprawie stanu zdrowia dziecka poprzez wdrożenie systematycznej aktywności ruchowej.

Bibliografia:

1. Borkowska M., Gelleta I., Wady postawy i stóp u dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2015.
2. Szczygieł E., Zielonka K., Mętel S., et al. Musculo-skeletal and pulmonary effects of sitting position – a systematic review. Ann Agric Environ Med 2017; 24(1): 8-12.