Jak zapobiec płaskiej główce u niemowlęcia? Fizjoterapeuta wyjaśnia

Główka niemowlęcia jest bardzo delikatna. Ma miękkie kości czaszki, które dopiero się formują i może być podatna na odkształcenia. Między innymi z tego powodu maluszek może być narażony na różnego rodzaju urazy oraz deformacje. Przykładem może być tytułowe spłaszczenie głowy u niemowlęcia.  Niepokojący kształt główki jest częstym powodem wizyty rodziców u fizjoterapeuty. Rodzice niepokoją się tym, że główka dziecka zrobiła się płaska, a z początku była symetryczna. Martwią się i zastanawiają, jaka jest tego przyczyna oraz co zrobić, aby pomóc dziecku. W dzisiejszym artykule przedstawię, jak wgląda spłaszczona główka u niemowlaka, jakie są przyczyny spłaszczenia główki oraz opowiem o tym, jak sprawdzić, czy główka dziecka rzeczywiście jest spłaszczona. Dodatkowo z artykułu będzie można dowiedzieć się jak zapobiec spłaszczeniu główki u maluszka oraz jak przebiega leczenie.

Spis treści

Jak zmienia się główka u niemowlaka?

Maluszek przychodzi na świat z elastyczną i miękką główką. Taki stan rzeczy pozwala mu na przejście przez kanał rodny bez uszkodzeń czy złamań kości czaszki. Mózg dziecka zaraz po przyjściu na świat również nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. Miękka i elastyczna czaszka umożliwia mu dalszy rozwój. W tym miejscu warto wspomnieć, że czaszka składa się z mózgoczaszki i twarzoczaszki. Mózgoczaszka chroni mózgowie i stwarza odpowiednie warunki do rozwoju mózgu dziecka. Twarzoczaszka chroni natomiast narządy odpowiedzialne za zmysły wzroku, węchu i smaku.

Spłaszczona główka u niemowlaka i jej konsekwencje

Szczególnie zatem u niemowlaków istnieje ryzyko zniekształcenia główki. Zniekształcona główka niemowlęcia może mieć kształt owalny z asymetrycznym spłaszczeniem kości czaszki. Główka może być również spłaszczona z tyłu lub z boku. Można wyróżnić kilka deformacji główki niemowlęcia i w akapicie poniżej będą one szczegółowo wyjaśnione. Nieprawidłowy kształt główki dziecka to nie tylko problem natury estetycznej, ale też może mieć wpływ na rozwój dziecka. Odkształcenie główki dziecka może powodować szereg zaburzeń. Nieprawidłowe ustawienie główki oraz jej spłaszczenie mogą powodować między innymi:

• ucisk mózgu,
• wady zgryzu,
• asymetrię ułożeniową,
• deformację twarzy,
• zaburzenia w integracji odruchów okresu niemowlęcego.

Jakie wyróżnia się typy spłaszczenia główki?

Wyróżnia się trzy główne typy spłaszczenia główki u niemowlęcia. Są to plagiocefalia, brachycefalia i dolichocefalia. 

Plagiocefalia, czyli skośnogłowie - główka dziecka jest spłaszczona z jednej strony i przypomina swoim kształtem równoległobok. Może ona wyglądać nieco asymetrycznie.

Brachycefalia - główka dziecka spłaszczona jest z tyłu. Obserwując dziecko od tyłu, można zauważyć u maluszka znacznie spłaszczoną potylicę. Główka niemowlęcia w tym przypadku jest zwykle szeroka i przypomina trapez.

Dolichocefalia, czyli długogłowość - główka dziecka spłaszczona jest z obu stron i jest wąska. Zauważyć można wyraźnie wydłużone kości czaszki. Główka dziecka przy tym typie spłaszczenia przypomina kształtem jajko.

Jakie są przyczyny spłaszczonej główki u niemowlaka?

Oprócz fizjologicznej przyczyny związanej z rośnięciem czaszki maluszka wyróżnić można również przyczyny prenatalne, jak i poporodowe. Można wymienić między innymi:

• pierworodność,
• ciąża mnoga,
• płeć męska,
• pośladkowe ułożenie płodu,
• za mało lub zbyt dużo wód płodowych,
• znaczna masa ciała dziecka,
• wcześniactwo,
• ciąża przenoszona,
• problemy podczas porodu z przejściem maluszka przez kanał rodny,
• przedłużony poród,
• preferencja jednej ze stron,
• częste układanie dziecka na plecach,
• unikanie układania dziecka na brzuchu,
• asymetria ułożeniowa,
• ułożenie dziecka tylko na jednej stronie podczas karmienia butelką, 
• niewłaściwe ułożenie dziecka w sprzęcie takim jak na przykład fotelik samochodowy lub bujaczek,
• długotrwałe przebywanie dziecka w jednej pozycji,
• wrodzony kręcz szyi,
• zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej.

Warto wspomnieć jeszcze o nietypowym spłaszczeniu główki, które może być spowodowane kraniostenozą. Kraniostenoza to stan, w którym szwy czaszkowe przedwcześnie się zrosły. Sytuacja ta może dotyczyć jednego lub kilku szwów. Przy kraniostenozie główka może być bardziej wypłaszczona w miejscu, które nie jest uciskane przez podłoże. Zjawisko to może wpłynąć nieprawidłowo na rozwój mózgu dziecka. Mózg dziecka rośnie, powodując przy tym wzrost ciśnienia śródczaszkowego. Ze względu na zniekształcenie i ograniczone miejsce ciśnienie może być zbyt wysokie i stan ten może być stanem zagrożenia życia u pociechy. Leczenie kraniostyenozy zależne jest między innymi od stopnia zaawansowania i rodzaju schorzenia. W przypadku łagodniejszej deformacji czaszki stosuje się terapię kaskową, a w przypadku bardziej zaawansowanym może być konieczna operacja korygująca.

Jak rozpoznać spłaszczenie główki u niemowlęcia?

Główka dziecka, która jest prawidłowo ukształtowana, swoim kształtem powinna przypominać okrąg. Powinna być symetrycznie zaokrąglona z obu stron oraz z tyłu. Uszy dziecka powinny znajdować się na jednym poziomie. Układając dziecko na placach na płaskiej powierzchni, rodzic może przyjrzeć się kształtowi główki malucha. W celu oceny warto ustawić się w taki sposób względem dziecka, aby można było spojrzeć na główkę maluszka od tyłu. Oprócz tego warto sprawdzić, czy czoło dziecka jest ustawione równolegle do podłoża oraz, czy przypadkiem dziecko nie ma wyraźnie wieszczego jednego oczka lub policzka. W przypadku zauważenia jakichkolwiek nieprawidłowości lub niepokojących kwestii warto zgłosić się z dzieckiem do specjalisty. Dobrym pomysłem będzie konsultacja u pediatry lub fizjoterapeuty dziecięcego, którzy ocenią postawę ciała maluszka, głowę oraz rozwój.

Czy każde zniekształcenie główki wymaga konsultacji u specjalisty?

Moim zdaniem każde zniekształcenie główki wymaga konsultacji. Jak wspomniałam wyżej najlepiej udać się na konsultację u lekarza lub do fizjoterapeuty. Kontrola u specjalisty jest niezwykle ważna z uwagi na to, że problem może dotyczyć nie tylko ustawienia i kształtu samej główki, ale może ona dotyczyć postawy i rozwoju całego ciała maluszka. Spłaszczeniu czaszki często towarzyszyć może:

• asymetria twarzy,
• asymetryczne ustawienie tułowia i miednicy,
• dysfunkcje w obrębie stawów biodrowych.

Nie każde zniekształcenie główki będzie natomiast wymagało stałej terapii. Z uwagi na potencjalne konsekwencje w moim odczuciu nie warto lekceważyć nieprawidłowości w tym przypadku.

Jak wygląda leczenie spłaszczonej główki?

W pierwszej kolejności zalecana jest konsultacja z fizjoterapeutą lub lekarzem. W przypadku gdy rodzice zauważą spłaszczenie główki u dziecka lub zauważą, że główka dziecka ma niewłaściwy kształt, to zdecydowanie warto udać się do specjalisty. Specjalista dokona oceny całościowej dziecka, a nie tylko główki i ustali odpowiedni sposób terapii. Terapia może między innymi polegać na wdrożeniu odpowiednich ćwiczeń i zadbaniu o prawidłową pielęgnację pociechy. Zwykle terapia niemowlęcia ze spłaszczoną główką szybko przynosi pożądany efekt i jest procesem krótkotrwałym. Warto jest jak najwcześniej zacząć pracę z maluszkiem. Im wcześniej zostanie wdrożona terapia, tym lepsze i szybsze rezultaty. Remodelowaniu kształtu czaszki sprzyja szybkie przyrastanie i odpowiednie metody. Główka dziecka w pierwszych 3 miesiącach życia przyrasta o 2 cm na miesiąc, kolejno od 4 do 5 miesiąca przyrasta o 1 cm, a po 6 miesiącu o 0,5 cm w każdym miesiącu. Dlatego też fizjoterapia niemowląt trwa krócej niż fizjoterapia dzieci starszych. 

Czy nieleczone spłaszczenie czaszki może negatywnie wpłynąć na rozwój dziecka?

Konsekwencją nieleczenia spłaszczenia główki u niemowlaka może być między innymi wystąpienie asymetrii twarzy. Brak leczenia może spowodować między innymi bardziej uwydatniony policzek lub czoło z jednej strony czy też nierównomierne rozmieszczenie uszu oraz oczu, a także nierówne dziurki od nosa. Ponadto konsekwencją nieleczenia spłaszczenia główki mogą być zaburzenia anatomiczne, które mogą przyczyniać się do zmiany kształtu struktur w obrębie czaszki takich jak czoło, zatoki czy mózg. 

Jak zapobiec spłaszczeniu główki u dziecka?

Spłaszczenie główki może mieć wiele przyczyn. Może się ono pojawić ze względu na wystąpienie wielu niekorzystnych czynników dla rozwoju dziecka, które najczęściej są ze sobą ściśle powiązane. Część z nich była już zresztą wymieniona w jednym z poprzednich akapitów. Obserwując dziecko, jego zachowanie można zadbać o to, aby spłaszczeniu główki u dziecka zapobiec bądź przynajmniej je niwelować. Warto mieć zatem świadomość co może doprowadzić do spłaszczenia główki dziecka. W jaki sposób powinna wyglądać odpowiednia pielęgnacja maluszka i w jakich pozycjach najlepiej bawić się z dzieckiem i w jakich pozycjach proponować mu aktywności podczas dnia.

Przede wszystkim rodzice powinni zadbać o to, żeby często zmieniać pozycję ciała maluszka. W ciągu dnia warto układać dziecko raz na brzuszku, a po chwili na boku. Można układać maluszka na brzuszku na swoich kolanach lub na pleckach na udach pomiędzy nogami w "rynience". Dodatkowo warto nosić maluszka na rękach w pozycji samolotu lub w pozycji fasolki. Ponadto rodzice powinni zapewnić dziecku odpowiednią i bezpieczną przestrzeń, która zapewni mu swobodę ruchu. Ruchy dziecka nie powinny być skrępowane. Maluszek w ciągu dnia powinien mieć możliwość swobodnej zabawy i swobodnej zmiany pozycji ciała. Nie warto ograniczać mu przestrzeni, krępować go i owijać kocykiem lub obkładać go do okola poduszkami. Swobodę ruchu dziecka ograniczać będą również foteliki, siedziska lub bujaczki. O samym bujaczku i tym jak wpływa on na rozwój dziecka, można przeczytać w osobnym artykule - Czy bujaczek szkodzi niemowlakowi? Fizjoterapeuta wyjaśnia. Jeżeli natomiast rodzic ma potrzebę wsadzenia dziecka do tego typu sprzętu, to powinien się zastanowić i sprawdzić, czy dziecko jest już gotowe do przebywania w nim i czy jego pozycja w nim jest odpowiednia oraz zminimalizować do minimum czas, jaki w nim dziecko przebywa. Często zdąża się, że dzieci są wsadzane do takiego sprzętu zbyt wcześnie i nie potrafią jeszcze odpowiednio kontrolować główki. Może się to przełożyć na pojawienie się u maluszka preferencji jednej strony i spłaszczenia główki. Układanie dziecka na twardym podłożu umożliwi mu ruch i go do niego zmobilizuje. Twarde podłoże umożliwi dziecku również aktywne leżenie na brzuszku. Osobiście uważam, że idealnym miejscem do zabawy i aktywności dla dziecka będzie mata piankowa. Więcej na temat maty można przeczytać w artykule: Jaką matę wybrać dla niemowlaka? Fizjoterapeuta radzi

Rodzice powinni zwrócić szczególną uwagę na pielęgnację dziecka podczas codziennych aktywności takich podnoszenie, odkładanie czy noszenie dziecka. Warto pamiętać również o tym, aby układać maluszka w łóżeczku raz z jednej, a raz z drugiej strony. Zapewni to symetryczne bodźcowanie niemowlęcia i zniweluje ryzyko pojawienia się spłaszczenia główki. W przypadku, gdy rodzice zauważą, że dziecko preferuje jedną ze stron, to powinni oni zachęcić maluszka do zwrócenia główki w drugą stronę. W tym przypadku pomocna może okazać się zabawka. Warto pokazać maluchowi zabawkę po stronie przeciwnej do strony preferowanej.

Często w internecie pojawia się również kwestia stosowania poduszki z dziurką w środku. W tym przypadku warto skonsultować dziecko indywidualnie ze specjalistą, który zaleci odpowiednie postępowanie w tej sprawie. Jako fizjoterapeuta dziecięcy na pewno nie zalecam stosowania tego typu poduszki u dziecka zdrowego. Więcej o samej poduszce korekcyjnej można dowiedzieć się w akapicie poniżej. Zaznaczę w tym miejscu, że pozycja do spania dziecka zalecana jest pozycja na plecach.

Jak działa poduszka korekcyjna dla niemowlaka ze spłaszczona główką?

Poduszka korekcyjna z dziurką w środku ma za zadanie odciążyć tył główki dziecka. Dedykowane wydrążona ''dziurka'' ma zapewnić kości potyliczej główki odpowiednią przestrzeń do przyrostu i bezpieczeństwo. Warto natomiast pamiętać, że sama poduszka nie zapewni dziecku oczekiwanych i odpowiednich bodźców ani nie zaktywizuje i zachęci go do ruchu i zmiany pozycji ciała. Poduszka nie zachęci dziecka do samodzielnego odciążenia głowy za pomocą właśnie ruchu. Przed jej zastosowaniem warto skonsultować się ze specjalistą.

Jak działa kask korekcyjny dla niemowlaka ze spłaszczona główką?

Jednym ze sposobów leczenia między innymi plagiocefalii jest zastosowanie kasku korekcyjnego dla niemowlaka. Najczęściej o takim postępowaniu decyduje specjalista, zwykle lekarz i fizjoterapeuta w porozumieniu z rodzicami pociechy. Ważne jest, aby ocenić wszelkie za i przeciw tego typu leczenia. Kask korekcyjny wewnątrz jest specyficznie wyprofilowany i posiada on specjalistyczne wyżłobienia. Zapewniają one kościom czaszki odpowiednią przestrzeń do przyrastania i wymuszając niejako przyrost główki dziecka również w obszarach, które wcześniej nie miały takiej możliwości. Przed założeniem kasku korekcyjnego na głowę warto mieć na uwadze, że może on stanowić spore wyzwanie dla dziecka, które uczy się dopiero panowania i poruszania własnym ciałem. Dlatego warto przyjrzeć się uważnie czy założony kask nie utrudnia mu przebiegu rozwoju motorycznego i czy nie wpływa na sposób wykonywania czynności ruchowych przez dziecko.

Podsumowanie

Jeżeli rodziców niepokoi kształt główki dziecka lub jeżeli zauważyli, że jest ona zniekształcona, to warto, aby sprawdzić to podczas konsultacji ze specjalistą. W tym przypadku można skonsultować się z pediatrą lub fizjoterapeutą dziecięcym, którzy ocenią całościowy rozwój dziecka i sprawdzą, czy maluszek ma spłaszczoną główkę i w przypadku konieczności wdrożą plan terapii. Wdrożeniu terapii na wczesnym etapie życia maluszka zapewni najlepsze rezultaty. Warto również pamiętać o odpowiedniej pielęgnacji i zapewnieniu dziecku różnorodności pod względem jego aktywności. 

Bibliografia:

1. Borkowska Z., Szwiling Z.: Metoda NDT-Bobath. Poradnik dla rodziców,  Wydawca: PZWL, ISBN: 9788320045628, Warszawa, 2013.
2. Chrenko R, Plž A, Nedomová B, Kuniaková D. Diagnostic and treatment possibilities in the management of positional plagiocephaly. Wien Med Wochenschr. 2024 Oct 22. English. doi: 10.1007/s10354-024-01056-6. Epub ahead of print. PMID: 39436546.
3. Ellwood J, Draper-Rodi J, Carnes D. The effectiveness and safety of conservative interventions for positional plagiocephaly and congenital muscular torticollis: a synthesis of systematic reviews and guidance. Chiropr Man Therap. 2020 Jun 11;28(1):31. doi: 10.1186/s12998-020-00321-w. PMID: 32522230; PMCID: PMC7288527.