Czy układać niemowlę na boku? Fizjoterapeuta wyjaśnia

Temat leżenia na brzuszku i pleckach niemowląt jest poruszany bardzo często. Znacznie mniej mówi się natomiast o pozycji leżenia na boku. Zdecydowanie temat ten zasługuje jednak na uwagę. Sami rodzice również coraz częściej dopytują o układanie dziecka na boku. Pytają, czy jest bezpieczne dla bioderek maluszka, czy mogą układać w niej dziecko do zabawy oraz, czy w tej pozycji mogą układać dziecko do snu. Pytają również, w jaki sposób układać dziecko na boku, aby mu nie zaszkodzić, i od kiedy mogą to robić. Warto nadmienić, że niektórzy rodzice obawiają się układać dziecko w tej pozycji. Może wynikać to z faktu, że wokół tego zagadnienia powstało wiele mitów i niedopowiedzeń. Czasami być może brakuje szczegółowego wyjaśnienia tego zagadnienia przez specjalistę. Czasami znowu rodzice mogą odnieść wrażenie, że opinia różnych specjalistów jest podzielona. W dzisiejszym artykule postaram się wyjaśnić te kwestie oraz odpowiedzieć na powyższe wątpliwości rodziców.

W artykule

Dlaczego leżenie na boku wzbudza kontrowersje?  

Jednym z głównych powodów, dla których temat leżenia na boku może być kontrowersyjny, to kwestia ułożenia bioderek i nóżek dziecka. Przeciwnicy układania dziecka na boku zwracają szczególną uwagę na to, iż pozycja nóżek i bioderek dziecka oraz fakt, że mają one ograniczoną możliwość ruchu, mogą powodować, że będzie to dla dziecka niebezpieczne. Jakie ustawienie bioderek i nóżek jest dla dziecka najlepsze? Fizjologiczny wzorzec ruchu można zaobserwować podczas leżenia na plecach. Będzie to zgięcie w stawach biodrowych, odwiedzenie i rotacja zewnętrzna biodra. Jest to doskonały układ do rozwoju stawu biodrowego. Zapewnia ono prawidłową centralizację głowy kości udowej w panewce i zmniejsza przy tym ryzyko podwichnięcia. Na poglądowej fotografii poniżej można zauważyć takie przykłady. Widoczne jest zgięcie w bioderkach, odwiedzenie, gdzie kolanka są ustawione nieco szerzej niż bioderka oraz rotację zewnętrzną, gdzie kolanka oddalone są od siebie, a stopy ustawione blisko. O ile temat leżenia na plecach na pewno zostanie przeze mnie opisany szerzej w osobnym artykule, to tutaj chciałabym zwrócić uwagę na ułożenie nóżek oraz bioderek dziecka w tej pozycji. Co natomiast dzieje się z nóżkami oraz bioderkami dziecka w leżeniu na boku?

Jak wygląda niemowlę w leżeniu na boku?

W przypadku leżenia na boku również należy zwrócić uwagę na ustawienie bioderek, kolanek i stóp dziecka. W pozycji bocznej jedno bioderko jest na dole, a drugie na górze. Górna nóżka dziecka jest ustawiona zwykle w lekkim zgięciu i jest delikatnie wysunięta do przodu względem nóżki dolnej. Kolano nóżki górnej jest natomiast ustawione do dołu. Takie ustawienie nóżek dziecka może budzić niepokój. Postaram się opisać tę pozycję z punktu widzenia fizjoterapeuty dziecięcego. 

W pozycji bocznej bioderko znajdujące się na dole i jest nieco uciśnięte. Dziecko nie ma możliwości ustawienia bioderka szerzej, w rotacji zewnętrznej. Bioderko leżące na górze jest tylko nieco zgięte, a nóżka dziecka jest ustawiona w taki sposób, że kolanko jest skierowane do dołu. W efekcie czego dochodzi do przywiedzenia nóżki. To z kolei może przyczyniać się do wysunięcia się głowy kości udowej z panewki stawu biodrowego. Taka sytuacja może działać niekorzystnie na staw biodrowy, powodując przy tym zaburzenie właściwego kontaktu pomiędzy tymi elementami.  

Czy leżenie na boku jest niekorzystne dla dziecka?

Z uwagi na powyższe informacje, pozycja ta, może wydawać się niekorzystna dla rozwoju bioderek maluszka. Nie do końca jednak tak jest. Przede wszystkim kluczowy jest czas przebywania dziecka w takim ułożeniu i różnorodność pozycji oraz zapewnienie maluszkowi swobody ruchu. Rodzice powinni zmieniać dziecku pozycję tak, aby nie dochodziło do długotrwałego ucisku na staw biodrowy. Warto zatem zaznaczyć, że pozycja ta nie jest z gruntu zła i że zdecydowanie można układać dziecko na boku. Szczególnie dbając o to, żeby na początku nie trwało to zbyt długo. Dobrym pomysłem będzie wykorzystanie tej pozycji podczas zabawy lub podczas czynności pielęgnacyjnych takich jak zmiana pieluszki czy ubieranie. Jeżeli rozwój stawu jest prawidłowy, nie ma innych przeciwwskazań oraz dziecko nie przebywa w tej pozycji zbyt długo, to nie powinno to mieć wówczas niekorzystnego wpływu na stawy biodrowe, a wręcz korzystny wpływ na rozwój dziecka. W przypadku stwierdzenia przez specjalistę problemów z rozwojem stawów biodrowych rzeczywiście powinno się tej pozycji unikać. Więcej na ten temat w jednym z następnych akapitów. 

Dlaczego warto układać dziecko na boku?

Jeżeli nie ma przeciwwskazań, to pozycja leżenia na boku będzie nieść za sobą wiele korzyści dla malucha. Pozycja ta korzystnie wpływa na aktywność mięśni brzucha, w tym w szczególności mięśni skośnych. Układanie dziecka na boku przyczynia się ponadto do prawidłowego kształtowania się klatki piersiowej i wzmacniania mięśni szyi. Dodatkowo pomaga dziecku w rozwijaniu zgięcia bocznego kręgosłupa, a tym samym uelastycznia go na boki. Wraz z wiekiem dziecko w pozycji bocznej będzie miało więcej możliwości rozwijania i doskonalenia kontroli tułowia i stabilności obręczy barkowej. Leżąc na boku, dziecko kształtuje i rozwija linię środkową ciała oraz symetrię. Ma możliwość poznawania swojego ciała i rączek oraz łączenia ich właśnie w linii środkowej. Oprócz tego rozwija w niej koordynację ruchową oraz równowagę. Pozycja na boku stymuluje zmysł wzroku i daje maluchowi możliwość poznawania świata z całkiem innej perspektywy. Układanie noworodka na boku może również stanowić profilaktykę płaskiej główki. Spłaszczenie główki może pojawić się u dziecka, które zbyt dużo czasu spędza w leżeniu na plecach i mającego przy tym jednocześnie trudności z leżeniem na brzuszku. Jeszcze raz podkreślam, że należy pamiętać, że zdrowe bioderka warunkują możliwość ułożenia maluszka na boku. 

Od kiedy można układać dziecko na boku?

Dziecko można zostawić na boku przez dłuższą chwilę dopiero wtedy, kiedy samodzielnie zacznie przyjmować taką pozycję. W prawidłowym rozwoju ma to miejsce około 4 miesiąca życia. W tym czasie dziecko zaczyna się przetaczać na boki i przy tym przyjmować również pozycję leżenia na boku. Dzieje się to zazwyczaj wówczas, gdy dziecko zaczyna sięgać rączkami do ud, kolan i stóp. Pierwsze przetaczanie na boki zwykle jest mniej świadome i dziecko może przetoczyć się wtedy, kiedy straci równowagę. Dopiero później będzie to robić bardziej świadomie. Nie każdemu dziecku ta umiejętność przychodzi jednak z łatwością. Trudności mogą miewać maluszki, które nie były układane na bokach i nie wykształciły odpowiedniej siły mięśni brzucha. Warto dodać, że dziecko około 7 miesiąca życia zaczyna bawić się na boku aktywnie i przyjmuje pozycję amfibii. Pozycja amfibii jest wynikiem dobrej kontroli ciała dziecka i prawidłowej współpracy pomiędzy konkretnymi grupami mięśniowymi. Dzięki stabilnej obręczy barkowej i dobrej współpracy mięśni przedniej i tylnej ściany tułowia dziecko może utrzymać się w tej pozycji przez dłuższą chwilę. Z pozycji bocznej dziecko może usiąść poprzez odepchnięcie się od podłoża. Warto natomiast wspomnieć, że już noworodka można ustawić na chwilę w tej pozycji. Najlepiej podczas przewijania lub przebierania, lub podczas codziennej zabawy.  

Jak układać dziecko na boku?

W pierwszej kolejności zaleca się ułożyć maluszka na twardym podłożu. W tym przypadku świetnie sprawdzi się mata piankowa. Dlaczego mata będzie dobrym pomysłem i na co zwrócić uwagę przy wyborze odpowiedniej maty dla dziecka, można dowiedzieć się z osobnego artykułu - Jaką matę wybrać dla niemowlaka? Fizjoterapeuta radzi. Gdy dziecko jest już na macie, należy je przetoczyć delikatnie na bok. Można mu ostrożnie pomóc w utrzymaniu tej pozycji. Pomocą będzie podanie dziecku palca z przodu i delikatne podciągnięcie go do przodu. Można również podtrzymać go ręką lub nogą od strony plecków. Sprawdzi się również podtrzymanie go za miednicę. Motywatorem, który bardzo dobrze sprawdza się w przypadku dziecka, są zabawki i książeczki. Można pokazać dziecku zabawkę lub książeczkę i spróbować zainteresować nią malucha. Z całą pewnością warto dołożyć starań i motywować dziecko do samodzielnego utrzymywania się w tej pozycji, a wspierać go tylko wtedy, kiedy zauważa się, że jeszcze nie niezbyt dobrze sobie z tym radzi.

Przy układaniu dziecka w pozycji bocznej warto również zadbać o to, żeby głowa dziecka była ustawiona w przedłużeniu tułowia. Głowa nie powinna się odchylać do tyłu. Warto pamiętać o układaniu i przetaczaniu dziecka raz na prawy, a raz na lewy boku. Zmiana stron przyczyni się do symetrycznego rozwoju obu stron ciała maluszka, co jest niezwykle istotne dla rozwoju mięśni oraz stawów.

Kiedy nie należy układać dziecka na boku?

Już wyżej wspomniałam o tym, że pozycji leżenia na boku należy unikać wówczas, gdy dziecko ma stwierdzone problemy ze stawami biodrowymi lub gdy specjalista tak zalecił. Szczególnie natomiast wtedy, kiedy ma ono dysplazję albo niedojrzałość stawu biodrowego. Niekoniecznie oznacza to, że przy niedojrzałości stawu pozycja ta jest całkowicie zabroniona, natomiast w takiej sytuacji warto skonsultować to z lekarzem. Ponadto należy pamiętać, aby nie układać w ten sposób noworodka do snu.  

Czy można układać dziecko do snu na boku?

Zdecydowanie nie powinno układać się noworodka do snu na boku. Pozycja ta nie jest wystarczająco stabilna i istnieje ryzyko, że dziecko obróci się na brzuszek, a maluszek nie będzie potrafił jeszcze wrócić do pozycji wyjściowej. Jest to szczególnie niebezpieczne w sytuacji, kiedy rodzice nie mają pełnej kontroli wzrokowej nad maluszkiem. W takiej sytuacji dziecko może mieć problem z zaczerpnięciem powietrza oraz z oddychaniem. W tym przypadku mowa jest głównie o najmłodszych dzieciach, które jeszcze nie opanowały umiejętności obrotów. Nieco inaczej jest w przypadku dzieci, które potrafią już samodzielnie się obracać i nie mają one przeciwwskazań do leżenia na boku. Wówczas nie zaleca się ingerowania w sen pociechy. 

Warto również wspomnieć o zaleceniach Amerykańskiej Akademii Pediatrii, które mówią o tym, że najbezpieczniejszą pozycją do snu dla dziecka jest pozycja leżenia na plecach. Taka pozycja zmniejsza ryzyko nagłej śmierci łóżeczkowej (SIDS). W łóżeczku nie powinny ponadto znajdować się rzeczy takie jak: poduszki, koce czy zabawki. Warto również zadbać o to, żeby dziecko było ułożone na płaskim i średnio twardym podłożu. O tym, czym kierować się przy wyborze odpowiedniego materaca dla niemowlaka, pisałam już w innym artykule - Jaki materac dla niemowlaka? Fizjoterapeuta radzi. 

Ciekawostki z literatury dotyczące układania dziecka w pozycji bocznej

W artykule - Advantages of side-lying position. A comparative study of positioning during bottle-feeding in preterm infants (≤34 weeks GA) opracowanym przez Annę Raczyńską, Ewę Gulczyńską i Tomasza Talara możemy przeczytać, że bezpieczeństwo i jakość karmienia butelką wcześniaków, można polepszyć poprzez odpowiednie ułożenie. W badaniu między innymi przeanalizowano zalety karmienia butelką wcześniaków w pozycji na boku i pozycji półuniesionej. Wyniki badania donoszą, że karmienie butelką w pozycji leżenia na boku, było bezpieczniejsze pod kątem częstości epizodów zadławienia. Epizody te były również częściej obserwowane podczas karmienia w pozycji półuniesionej. Odnotowano ponadto, że proporcja mleka spożywanego przez dzieci w pozycji leżenia na boku była istotnie statystycznie wyższa niż w pozycji półuniesionej. 

Hanna-Leena Kukkola i Turkka Kirjavainen przeprowadzili badanie opisane w artykule - Obstructive sleep apnea is position dependent in young infants, w którym mowa jest o obturacyjnym bezdechu sennym u niemowląt z sekwencją Pierre'a Robina i o tym, że jest on zależny od pozycji snu. Badacze ponownie ocenili dane z pediatrycznych ośrodków snu u niemowląt i dodatkowo porównali oddychanie między pozycją snu na plecach i na boku. We wnioskach przeczytać można, że zdarzenia obturacyjne górnych dróg oddechowych u niemowląt, występują częściej w pozycji leżenia na plecach, aniżeli podczas snu na boku.

Warto również wspomnieć o artykule - Knowledge about sudden infant death syndrome prevention among postpartum women in Southern Brazil, 2019: a cross-sectional survey. Badanie miało ocenić wiedzę kobiet po porodzie na temat zapobiegania zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej (SIDS). Z badania wynika, że większość kobiet po porodzie nie znała pozycji snu, która zapobiega SIDS. Problem miały zwłaszcza te kobiety, które otrzymywały opiekę w publicznym sektorze. Wyniki badania przekrojowego mówią również o tym, że 2 na 3 kobiety po porodzie uważały, że dziecko powinno spać w pozycji na brzuchu lub na boku, które nie zapobiegają SIDS. Zwrócono również uwagę, że temat ten nie jest opracowywany w opiece prenatalnej. Z uwagi na wyniki temat ten powinien zdecydowanie być w niej uwzględniony. Zwrócono również uwagę na to, że specjaliści tacy jak lekarze lub pielęgniarki, powinni podczas konsultacji zalecać i uświadamiać na temat bezpiecznej pozycji snu dziecka. Oczywiście badanie dotyczyło Brazylii i można twierdzić, że opieka zdrowotna oraz świadomość rodziców w Polsce jest większa. Moim celem jest tylko zwrócenie uwagi na problem i przypomnienie tego tematu.

Podsumowanie

W rozwoju dziecka bardzo ważna jest różnorodność i nieograniczanie dziecku możliwości jego rozwoju. W przypadku braku przeciwwskazań omawiane leżenie na boku również będzie korzystne dla rozwoju dziecka. Mimo tego, że pozycja ta nie jest najbardziej uniwersalną pozycją i nie należy pozostawiać dziecka w takiej pozycji przez dłuższy czas, to jednak warto o niej nie zapominać. Warto przy tym mieć na uwadze kwestie, które zostały przybliżone powyżej w artykule. W przypadku gdy u dziecka istnieje zagrożenie dysplazją, to warto ograniczyć czas spędzania pociechy w pozycji bocznej i należy zastosować się do zaleceń lekarza. Układanie dziecka do snu na boku poniżej 6 miesiąca życia również nie jest wskazane. 

Bibliografia: