Metoda Vojty - czym jest i u kogo znajdzie zastosowanie

Do najbardziej popularnych metod rehabilitacji dzieci, oprócz metody NDT-Bobath, zalicza się metodę Vojty. Jest to terapia neurofizjogiczna stosowana między innymi w leczeniu zaburzeń neurologicznych oraz nieprawidłowości w rozwoju psychoruchowym malucha. Z dzisiejszego artykułu dowiesz się, na czym ona polega, jakie znajduje zastosowanie i jakie są jej przeciwskazania. Ponadto wyjaśnię, na czym polega diagnostyka metodą Vojty oraz odpowiem na najczęściej zadawane pytania dotyczące tej metody.

W artykule

Kto opracował metodę Vojty?

Metoda została zapoczątkowana w latach 50-70 XX wieku przez czeskiego lekarza profesora Vaclava Vojtę. Opracował on własną metodę na diagnostykę, jak i terapię. Terapia metodą Vojty opiera się na odruchowej lokomocji. Profesor odkrył odruchową lokomocję, podczas gdy szukał skutecznego sposobu terapii dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Zaobserwował on, że ciało dziecka ułożone w konkretnej pozycji reaguje na konkretne bodźce powtarzalnymi reakcjami kończyn oraz tułowia. Celem terapii metodą Vojty jest utrwalanie wzorców odruchów, które są jak najbardziej zbliżone do prawidłowych odruchów, adekwatnie do etapu rozwoju dziecka. 

Na czym polega rehabilitacja metodą Vojty?

Metoda ta aktywuje mózg i pobudza wrodzone wzorce ruchowe. Pozwala to przenieść aktywność do mięśni kończyn oraz tułowia jako skoordynowane ruchy. Terapia metodą Vojty jest rehabilitacją ruchową, zwaną również terapią odruchowej lokomocji. Należy do metod stosowanych w nurorehabilitacji. Fizjoterapeuci i lekarze wykorzystują tę metodę w celu diagnostyki i terapii. Metoda ta znajduje zastosowanie przede wszystkim w przypadku usprawniania wcześniaków, niemowląt i dzieci. Natomiast warto zaznaczyć, że jest ona również wykorzystywana do pracy z dorosłymi. Rehabilitacja metodą Vojty polega na uciskaniu różnych punktów ciała dziecka z zachowaniem odpowiedniej siły ucisku, kierunku stymulacji oraz pozycji ustawienia ciała dziecka i kolejno obserwowaniu reakcji i wzorców ruchowych. Dzięki temu fizjoterapeuta jest w stanie dobrać jak najodpowiedniejszy dla dziecka sposób stymulacji układu nerwowego. Metoda ta sprawia, że u dziecka pojawiają się wzorce motoryczne, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju psychomotorycznego malucha.

Jak wygląda diagnostyka metodą Vojty?

Diagnostyka metodą Vojty polega na skrupulatnej obserwacji motoryki spontanicznej maluszka w pozycji leżenia na brzuchu i na plecach. Bada się siedem odruchowych reakcji posturalnych. Ocenia się zdolność automatycznej kontroli ciała malucha w przestrzeni podczas zmiany pozycji jego ciała. Ocenie podlega również jakość tego wzorca. Elementem diagnostyki powyższą metodą jest również analiza podstawowych odruchów pierwotnych. 

Rzetelna diagnostyka metodą Vojty pozwoli ocenić poziom dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego. Dzięki niej jest ponadto możliwe wczesne rozpoznanie ewentualnych nieprawidłowości i zaburzeń u dziecka. Pozwala w rozpoznaniu między innymi:

• asymetrii (ułożenia ciała, odruchów, reakcji motorycznych),
• zaburzenia napięcia mięśniowego,
• opóźnienia rozwoju psychomotorycznego,
• nieprawidłowości w motoryce spontanicznej.

Diagnostyka metodą Vojty służy głównie do rozpoznawania zaburzeń rozwoju motorycznego u malucha. Przydatne jest to przede wszystkim w kwestii wczesności terapii i jej skuteczności, mającej na celu zapobieganie wystąpienia u dziecka nieprawidłowości. 

Jak przebiega rehabilitacja metodą Vojty?

Podczas terapii metodą Vojty dziecko układane jest w ściśle określonej pozycji. Może być to pozycja na brzuchu, plecach lub na boku. Następnie uciska się konkretne miejsca na ciele malucha. Te miejsca nazywane są strefami wyzwalania.

Ważne jest, aby ucisk był wykonywany w odpowiednim kierunku, a jego siła była niewielka. Następnie obserwuje się reakcje ciała dziecka. Dla konkretnego ucisku oczekuje się konkretnych odpowiedzi mięśniowych. W tym miejscu warto wspomnieć, że w celu osiągnięcia zamierzonego efektu terapii rodzic powinien powtórzyć ćwiczenia z dzieckiem w domu. Z tego względu ważne jest, aby rodzic był obecny podczas terapii w gabinecie i uczył się wykonywania określonych ćwiczeń. Rodzic początkowo obserwuje terapeutę, podczas gdy on wykonuje ćwiczenia, a później samodzielnie je wykonuje pod nadzorem specjalisty. Ważne jest, aby rodzic potrafił wykonywać te ćwiczenia, ponieważ tak jak już wyżej wspomniałam, będzie ćwiczył z dzieckiem samodzielnie w domu. Zwykle fizjoterapeuta zaleca wykonywanie ćwiczeń w domu cztery razy dziennie po pięć minut. 

Jakie są zastosowania metody Vojty?

Rehabilitacja za pomocą metody Vojty jest szczególnie zalecana w przypadku:

• asymetrii ułożeniowej,
• opóźnienia rozwoju psychoruchowego,
• nieprawidłowego napięcia mięśniowego,
• kręczu szyi,
• zaburzeń ośrodkowej koordynacji nerwowej (zonk),
• niedowładów
• uszkodzenia splotu ramiennego,
• wad postawy,
• skoliozy,
• dziecięcego porażenia mózgowego,
• przepukliny oponowo-rdzeniowej,
• rozszczepu kręgosłupa,
• wodogłowia,
• dysplazji stawu biodrowego,
• zespołu Downa,
• wrodzonych nieprawidłowości rozwojowych,
• uszkodzeń ortopedycznych np. bioder.

Przeciwskazaniami do stosowania rehabilitacji metodą Vojty są:

• osłabienie,
• gorączka,
• ostry stan chorobowy,
• choroby zapalne (np. zapalenie stawów lub mięśni),
• biegunka,
• wymioty,
• nowotwór,
• problemy z układem oddechowym,
• problemy z układem krążenia,
• zaburzenia układu odpornościowego,
• padaczka,
• ciężkie zaburzenia neurologiczne,
• zaburzenia poznawcze.

Najczęstsze pytania rodziców co do terapii metodą Vojty

Poniżej znaleźć można odpowiedzi na pytania, które najczęściej kierują rodzice maluszków do fizjoterapeuty dziecięcego. Zaznajomienie się z nimi powinno pozwolić rozwiać wątpliwości rodzica i usystematyzować wiedzę na temat terapii metodą Vojty.

1. Czy terapia metodą Vojty jest bolesna dla dziecka?

Dziecko podczas rehabilitacji tą metodą nie powinno odczuwać bólu. Terapia prowadzona metodą Vojty nie powinna powodować dolegliwości bólowych u dziecka, pod warunkiem, że jest prowadzona w sposób prawidłowy i adekwatny do indywidualnych potrzeb dziecka. Ewentualny ból mógłby wpłynąć niekorzystnie na przepływ informacji w ośrodkowym układzie nerwowym. Ból mógłby wówczas taki przepływ blokować. Jest on zatem z całą pewnością niepożądany. 

2. Dlaczego dzieci płaczą podczas terapii metodą Vojty?

Z rozmów z rodzicami dość często słyszę, że podczas terapii metodą Vojty ich dzieci płaczą. Dziecko podczas terapii może płakać z różnych powodów. Maluch może płakać, chociażby ze względu na to, że jest ułożony w pozycji, która dla niego jest niewygodna. Samo unieruchomienie ciała może być dla niego niekomfortowe. Ponadto ćwiczenia dla dziecka są bardzo dużym wysiłkiem, co również może prowadzić do płaczu. Starsze dzieci mogą płakać z powodu takiego, że się nudzą, a terapeuta lub rodzic wymaga od nich utrzymania danej pozycji, która ponadto może być dla nich niewygodna i nieatrakcyjna. Warto obserwować maluszka i spróbować rozpoznać co może oznaczać płacz w danej chwili. Wówczas będzie można adekwatnie zareagować do danej potrzeby dziecka i ewentualnie starać się mu pomóc. Warto zaznaczyć, że zwykle rodzice doskonale znają swoje dziecko i potrafią ocenić, z jakiego powodu płacze i dzięki temu często są w stanie temu szybko zaradzić. W trakcie ćwiczeń robione są przerwy, w których można uspokoić dziecko, przytulić i chwilę się z nim pobawić. Podczas wykonywania ćwiczeń dziecko stale jest wspierane i dopingowane przez rodziców i terapeutę co powinno pozwalać na zniwelowanie ewentualnego niezadowolenia lub frustracji pociechy. 

3. Jak przyzwyczaić dziecko do terapii metodą Vojty?

Nie ma jednego konkretnego pomysłu, w jaki sposób to zrobić. Natomiast warto spróbować zadbać o systematyczność wykonywania ćwiczeń z dzieckiem w domu. Warto również zadbać o to, aby ćwiczenia były elementem codziennej rutyny maluszka. Regularność i odpowiednie wsparcie oraz motywowanie maluszka może przyczynić się do tego, że dziecku będzie się prościej i przyjemniej ćwiczyć.

4. Ile razy w ciągu dnia trzeba ćwiczyć z dzieckiem w domu?

W domu zalecane jest realizowanie czterech sesji. Czas jednej sesji jest zależny od wieku i stanu zdrowia dziecka oraz jego samopoczucia. Osoba prowadząca terapię dostosowuje go do indywidualnych potrzeb pacjenta.

5. Dlaczego ćwiczenie z dzieckiem w domu jest tak ważne?

Kontynuowanie ćwiczeń w domu ze zwiększoną częstotliwością wpływa korzystnie u dziecka na ruch, postawę ciała oraz percepcję. Pozwala również dziecku zapamiętać wzorzec odruchów i przyczynia się do lepszych efektów terapii.  

6. Kto może prowadzić terapię metodą Vojty?

Terapię metodą Vojty może prowadzić terapeuta, który posiada certyfikat i kwalifikacje zgodne ze standardami Internationale Vojta Gesellschaft. Listę certyfikowanych terapeutów można znaleźć na stronie stowarzyszenia w zakładkce "Lista terapeutów". 

7. Gdzie znajdują się strefy wyzwalania?

Strefy wyzwalania opisane przez profesora Vojtę znajdują się w strefie kończyn górnych i dolnych oraz tułowia. Więcej informacji na ich temat na pewno przekaże fizjoterapeuta podczas konsultacji. Mozna również zapoznać się z informacjami na stronie stowarzyszenia w zakładce "Podstawy terapii metodą Vojty".

8. Jakie korzyści niesie za sobą terapia metodą Vojty?

Terapia metodą Vojty może pozytywnie wpłynąć na poprawę u dziecka: siły mięśniowej, postawy ciała, równowagi i koordynacji ruchowej. Korzystnie może również przyczynić się do poprawy umiejętności takich jak np. chodzenie czy prostowanie się. Może również obejmować poprawę mowy.

9. Czy wymagane jest skierowanie na terapię metodą Vojty?

W przypadku wizyty prywatnej nie jest wymagane skierowanie. Natomiast na wizytę w ramach narodowego funduszy zdrowia (NFZ) wymagane jest skierowanie od lekarza.

10. Czy terapię metodą Vojty można łączyć z innymi metodami terapii?

Tak, terapię metody Vojty można łączyć i innymi metodami terapii. Natomiast warto przy tym mieć na uwadze dobro i rozwój dziecka oraz skonsultować się z terapeutą prowadzącym.

11. Metody Vojty czy metoda NDT-Bobath?

Inną powszechnie wybieraną metodą rehabilitacji niemowląt i dzieci jest metoda NDT-Bobath. Celem tej terapii jest dokładnie to samo, czyli praca nad rozwojem dziecka, natomiast metoda terapii oraz sposób współpracy z dzieckiem jest zupełnie różny. Więcej o tej metodzie można przeczytać w osobnym artykule - Metoda NDT- Bobath - czym jest i u kogo znajdzie zastosowanie. Od razu natomiast należy zaznaczyć, że terapia metodą Vojty nie jest lepsza od terapii metodą NDT-Bobath oraz że terapia metodą NDT-Bobath nie jest lepsza od terapii metodą Vojty. Obie mogą być tak samo skuteczne, natomiast kluczowe jak na daną terapię będzie reagować samo dziecko i jak szybko będą widoczne efekty terapii. Niezależnie od metody warto konsultować się z doświadczonymi specjalistami o dobrej renomie.

Podsumowanie

Terapia dziecka metodą Vojty niesie za sobą szereg zalet. Można wyróżnić między innymi jej wczesność wykrywania zaburzeń rozwojowych u maluchów, wszechstronność stosowania, skuteczność czy też to, co stanowi podstawę tej metody, czyli wykorzystywanie naturalnych wzorców ruchowych. Przy wyborze odpowiedniej metody terapii dziecka ważne jest, aby podejść do tego w sposób indywidualny, a w razie jakichkolwiek wątpliwości warto skonsultować się z fizjoterapeutą lub lekarzem. Terapia powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb dziecka w celu osiągnięcia jak najlepszych rezultatów.

Bibliografia:

1. Kuliński W.: Fizjoterapia w pediatrii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2013.
2. Surowińska J.: Metoda Vojty Praktyczny Poradnik Dla Rodziców, PZWL, Warszawa, 2015.
3. Surowińska J.: Metoda Vojty (2010), Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja, Czerwiec, 2010.