Koślawość kolan u dzieci i młodzieży. Przyczyny, objawy i propozycje ćwiczeń

Koślawość kolan jest jedną z najczęściej występujących wad postawy u dzieci i młodzieży. Niejednokrotnie związana jest ona z trybem życia prowadzonym przez dziecko. Zauważa się, że przeważająca pozycja siedząca w ciągu dnia u dzieci oraz mała aktywność ruchowa może mieć wpływ na ustawienie kończyn dolnych. U dzieci coraz częściej obserwuje się nadwagę lub otyłość, co dodatkowo możne nasilać obecną już wadę postawy lub przyczynić się do jej pojawienia.

W dzisiejszym artykule przedstawię charakterystykę wady postawy, jaką jest koślawość kolan, w tym odpowiem na pytania: czym jest, jakie są jej przyczyny oraz objawy. Podpowiem, na co zwrócić uwagę i jak ją rozpoznać, a także, do jakiego specjalisty się zgłosić w razie zauważenia u dziecka nieprawidłowości. Ponadto w artykule znajdzie się również kilka pomysłów na ćwiczenia, które można wykonywać w domu i, które jako fizjoterapeuta dziecięcy zwykle zalecam dla młodych pacjentów.

W artykule

Jakie jest ustawienie kończyn dziecka zaraz po urodzeniu?

Po urodzeniu nóżki dziecka ustawione są w szpotawości. Oznacza to, że kolanka skierowane są na zewnątrz. Później u dziecka można zauważyć pojawienie się fizjologicznej koślawości. Zaczyna się ona wówczas, gdy dziecko zaczyna chodzić i jest największa zwykle pomiędzy 2 a 4 rokiem życia. W tym okresie bardzo ważne jest, aby obserwować ustawienie kończyn dolnych dziecka, a w razie zauważenia nieprawidłowości zgłosić się do fizjoterapeuty lub lekarza.

Charakterystyka i rozpoznanie koślawości kolan

Koślawość kolan charakteryzuje się ustawieniem, w którym stawy kolanowe są nadmiernie zbliżone do środkowej osi ciała. Oś środkowa, inaczej pionowa, to linia, która przebiega przez nos, brodę, mostek, pępek i spojenie łonowe. Dzieli ona ciało dziecka na dwie połowy.

Wada ta obserwowana jest u dziecka w pozycji stojącej. Przy koślawości kolan często zauważa się również niemożność złączenia stóp. Przy złączonych i wyprostowanych kolanach widoczny jest odstęp pomiędzy przyśrodkowymi kostkami. Nie powinien on być większy niż 4-5 cm. W tym miejscu warto wspomnieć, że w przypadku dzieci i młodzieży można mówić o koślawości kolan, która jest fizjologiczna, gdzie odchylenie od osi nie przekracza 10-15 stopni lub odstęp pomiędzy kostkami przyśrodkowymi nie jest większy niż wartości podane wyżej. Kolana koślawe występują częściej u dziewczynek niż u chłopców. Dzieje się tak ze względu na specyficzną budowę miednicy. U dzieci z tą nieprawidłowością obserwuje się ponadto przykurczenie mięśni grupy bocznej uda (mięsień dwugłowy uda oraz mięsień napinacz powięzi szerokiej) i osłabienie mięśni grupy przywodzicieli. Poza tym u dzieci często obserwuje się również nieprawidłowości w obrębie stóp. Dzieje się tak między innymi dlatego, że dziecko z koślawością kolan zwykle stoi szerzej, a to powoduje, że brzegi przyśrodkowe stóp są bardziej obciążone. Takie ustawienie stóp może przyczyniać się do dalszych nieprawidłowości w obrębie stóp w tym do płaskostopia. 

Jak sprawdzić czy dziecko ma koślawe kolana?

Koślawość kolan u dziecka można samodzielnie sprawdzić w domu. Oczywiście pełną ocenę powinien przeprowadzić ortopeda lub fizjoterapeuta, natomiast warto również samemu obserwować dziecko, aby móc zareagować tak szybko, jak to możliwe. Aby sprawdzić, czy dziecko ma koślawe kolana, można go poprosić, aby stanęło na baczność z wyprostowanymi i złączonymi kolanami. Następnie należy sprawdzić odległość pomiędzy kostkami przyśrodkowymi dziecka. Odległość pomiędzy nimi nie powinna być większa niż 4-5 cm. Warto również po prostu się przyjrzeć i porównać z zamieszczonymi wyżej grafikami. Jeżeli odległość pomiędzy kostkami przyśrodkowymi będzie większa niż podana wyżej lub koślawość będzie zauważalna, to zaleca się konsultację z fizjoterapeutą bądź lekarzem.

Przyczyny koślawości kolan u dzieci

Wśród przyczyn koślawości kolan u dzieci i młodzieży wyróżnić można:

• wrodzoną koślawość, 
• krzywica,
• wady stóp (płaskostopie),
• przeciążenia kończyn dolnych (biodra, stopy),
• nierównomierny wzrost kości goleniowej lub udowej (szybki wzrost), nierównomierny rozkład ciężaru ciała,
• porażenia nerwów zaopatrujących mięśnie kończyn dolnych,
• obniżone napięcie mięśniowe,
• choroba Pageta,
• choroby stawów (reumatoidalne zapalenia stawów),
• niepoprawne zrośnięcie się kości po złamaniu,
• urazy, stłuczenia i złamania w obrębie stawów kolanowych,
• nadwaga/otyłość,
• mała aktywność fizyczna (wiele godzin spędzanych w pozycji siedzącej).

Do czynników przyczyniających się do wystąpienia powyższej wady postawy u dzieci i młodzieży wyróżnia się również nieprawidłowo dostosowane miejsce do nauki dziecka. W tym niezastosowanie się do powszechnie znanych zasad ergonomii. Warto podkreślić, że biurko, krzesko, podłokietniki i ekran monitora powinny być odpowiednio dostosowane do potrzeb dziecka w tym, chociażby do jego wzrostu. Należy również sprawdzić, czy oświetlenie w pokoju dziecka oraz lampka na biurku są właściwie wykonane i sprawne. Mimo że jest to temat dość powszechny, to z rozmów z rodzicami nadal nie jest oczywisty i na pewno zasługuje na osobny artykuł.

Koślawość kolan u dzieci - objawy

Do charakterystycznych objawów świadczących o koślawości kolan u dzieci i młodzieży zalicza się:

• ustawienie kończyn dolnych w kształcie litery X,
• nieprawidłowe ustawienie miednicy,
• zaburzenie osi kręgosłupa,
• niemożność złączenia stóp lub duży rozstaw stóp,
• niepewny i niezgrabny chód,
• ból kończyn dolnych podczas aktywności ruchowej,
• szybka męczliwość i niechęć do ruchu.

Czy fizjoterapia jest konieczna w przypadku koślawość kończyn dolnych u dzieci?

Przede wszystkim najpierw należy zacząć od rzetelnej diagnostyki problemu dziecka i oceny u lekarza lub fizjoterapeuty. Następnie w razie potwierdzenia wady postawy należy wdrożyć postępowanie fizjoterapeutyczne i stosować się do zaleceń specjalisty. Precyzyjna i szybka diagnostyka oraz terapia są niezwykle istotne w przypadku leczenia koślawości kolan. Jeżeli nie będzie się nad tym pracować to może przyczynić się to do pojawienia się u dziecka innych problemów. Pojawić może się nadmierne napięcie mięśni, przeciążenia, koślawość stóp, płaskostopie czy nawet skolioza. Zdecydowanie warto nad tym problemem pracować i fizjoterapia jest zdecydowanie zalecana. Warto zaznaczyć, że szczególnie w przypadku wcześnie rozpoznanego problemu i prawidłowej fizjoterapii badania wskazują na bardzo dużą skuteczność leczenia.

Jak leczyć koślawość kolan u dzieci i młodzieży?

Fizjoterapeuta po diagnostyce dziecka przygotowuje indywidualnie dostosowany plan postępowania terapeutycznego wraz z zaleceniami. Plan ten obejmuje przede wszystkim ćwiczenia mające na celu korekcję wady postawy. Zazwyczaj zaleca się, aby dziecko uczęszczało na zajęcia z fizjoterapeutą i dodatkowo w domu, samodzielnie pod nadzorem rodziców, kontynuowało zalecone ćwiczenia w domu.

Ćwiczenia mają na celu między innymi wzmocnić osłabione mięśnie oraz rozluźnić mięśnie, które są zbyt napięte. Wdrażana jest również nauka prawidłowego ustawienia kończyn dolnych, obciążania stóp, a także nauka prawidłowego wzorca chodu. Podczas zajęć koryguje się również płaskostopie. Na wizycie rodzic zostanie poinformowany jakie dodatkowe aktywności są dla dziecka zalecane, a których warto unikać. W tym miejscu warto również zaznaczyć, że jeżeli będzie taka potrzeba, to rodzic zostanie poinformowany przez fizjoterapeutę o konieczności dodatkowej diagnostyki u innego specjalisty np. ortopedy czy też dietetyka. Wdrożenie odpowiedniego postępowania, które może być związane np. z nadwagą u dziecka jest również bardzo ważne w przypadku leczenie koślawości kolan.

Jakie ćwiczenia może wykonywać dziecko w przypadku koślawości kolan?

Zauważoną nieprawidłowość u dziecka należy skonsultować ze specjalistą, który w razie potrzeby po ocenie dziecka zaplanuje indywidualne postępowanie terapeutyczne w tym ćwiczenia. Ćwiczenia, które wymieniłam poniżej, są ćwiczeniami przykładowymi i nie zawsze sprawdzą się u każdego dziecka, natomiast są to ćwiczenia zwykle sugerowane przez fizjoterapeutę. Głównym celem poniższych ćwiczeń będzie rozciągnięcie przykurczonych mięśni i wzmocnienie osłabionych (rozciągniętych). Ważna będzie również praca nad nauką prawidłowego obciążania i ustawiania stóp. Jako dodatkowe aktywności zaleca się zajęcia dodatkowe takie jak: jazda na rowerze, pływanie, gimnastyka korekcyjna, a także gra w piłkę. 

Przykłady ćwiczeń dla dzieci z koślawością kolan

Poniżej przedstawiam kilka ćwiczeń, które można wykonywać w domu. Ćwiczenia te pomogą niwelować problem koślawości kolan oraz pracować nad ogólną, prawidłową postawą dziecka.

Siad prosty

• Pozycja wyjściowa: siad prosty, ręce pod kolanami. Ruch: napinanie mm czworogłowego (wciskanie kolan w kierunku podłoża).
• Pozycja wyjściowa: siad prosty, piłka między kolanami, ręce oparte za plecami. Ruch: wznos bioder w górę.

Siad skrzyżny

• Pozycja wyjściowa: siad skrzyżny, dłonie na kolanach. Ruch: spychanie kolan w dół rękami.
• Pozycja wyjściowa: siad skrzyżny, kończyny górne w pozycji ,,skrzydełek”. Ruch: przejście do stania bez pomocy rąk.
• Pozycja wyjściowa: siad skrzyżny, kończyny górne ustawione swobodnie wzdłuż tułowia. Ruch: przejście do leżenia na plecach i powrót.

Siad ze złączonymi podeszwami stóp

• Pozycja wyjściowa: siad ze złączonymi podeszwami stóp, kolana szeroko rozchylone, ręce na kolanach. Ruch: dociskanie bocznej powierzchni kolan w kierunku podłoża za pomocą rąk.
• Pozycja wyjściowa: siad ze złączonymi podeszwami stóp, kolana szeroko rozchylone, łokcie na kolanach. Ruch: dociskanie bocznej powierzchni kolan w kierunku podłoża za pomocą pchania łokciami.

Siad ugięty

• Pozycja wyjściowa: siad ugięty, piłka między stopami. Ruch: ściskanie piłki stopami.
• Pozycja wyjściowa: siad ugięty podparty. Ruch: klaskanie podeszwami stóp.
• Pozycja wyjściowa: siad ugięty podparty. Ruch: chwytanie palcami stóp woreczków gimnastycznych lub np. skarpetek zwiniętych w kulkę i wrzucanie ich do pudełka lub obręczy. 

Leżenie na plecach

• Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach, ręce ułożone w strzałkę za głową w górze, kończyny dolne ugięte w stawach kolanowych, stopy złączone. Ruch: skłon tułowia w przód z rozchyleniem kolan na zewnątrz, stopy złączone.
• Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach, taśma fizjoterapeutyczna w kształcie pętli założona na kolana, kolana rozchylone, nogi ugięte, stopy złączone razem. Ruch: utrzymanie rozchylonych kolan z naprężoną taśma na szerokość bioder, uniesienie bioder.
• Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach, nogi ułożone w kierunku ściany, piłka między kolanami. Ruch: marsz stopami po ścianie pionowo.

Stanie

• Pozycja wyjściowa: stanie, piłka między kolanami. Ruch: podskoki w miejscu oraz małe skoki do przodu i do tyłu. 

Dodatkowo zachęcam do odwiedzenia osobnego artykułu: "[Video] 5 ćwiczeń na koślawe kolana - część 1". Znaleźć tam można dodatkowe ćwiczenia, które dodatkowo zostały zaprezentowane w formie video.

Podsumowanie

Koślawość kolan to nieprawidłowość ustawienia kończyn dolnych, która dotyczy szczególnie dzieci i młodzieży. W przypadku zauważenia u dziecka nieprawidłowości w obrębie kończyn dolnych należy zgłosić się do specjalisty w celu oceny postawy dziecka i rozpocząć jak najwcześniej terapię w celu poprawy ustawienia nóżek. 

Bibliografia: