Co trzecie dziecko ma nadwagę lub otyłość. Jak pomóc dziecku? Fizjoterapeuta wyjaśnia

Nadwagę i otyłość zalicza się do chorób cywilizacyjnych. Mówi się nawet o epidemii otyłości. Ze statystyk dowiedzieć się można, że z roku na rok na świecie przybywa osób, które zmagają się z nadwagą lub otyłością. Nie inaczej jest również w przypadku dzieci i młodzieży. Według raportu WHO, nadwaga i otyłość, dotyczy prawie 60% osób dorosłych i blisko jednego na troje dzieci. Według Światowej Organizacji Zdrowia nadwaga i otyłość są czwartym najczęstszym czynnikiem ryzyka przewlekłych chorób niezakaźnych (NCD) w naszym regionie. Nadwaga i otyłość to czynniki, które w sposób znaczny wpływają na pogorszenie zdrowia populacji, w tym dzieci. W dzisiejszym artykule wyjaśnię, czym jest nadwaga i otyłość, jakie mogą być jej przyczyny oraz to, w jaki sposób sobie z nią radzić i gdzie rodzice powinni szukać wsparcia dla dziecka.  

W artykule

• Raport WHO dotyczący otyłości
• Czym jest nadwaga i otyłość?
• Jak mierzy się nadwagę i otyłość u dziecka?
• Jakie są przyczyny nadwagi i otyłości u dziecka?
• Czy otyłość u rodziców oznacza, że dziecko również będzie otyłe?
• Czy genetyka może przyczynić się do wystąpienia u dziecka nadwagi lub otyłości?
• Jak nadwaga i otyłość wpływa na postawę ciała dziecka?
• Jak nadwaga i otyłość wpływa na zdrowie psychiczne dziecka?
• Dlaczego nie należy lekceważyć nadwagi i otyłości u dziecka?
• Do jakiego specjalisty się udać w przypadku nadwagi lub otyłości u dziecka?
• Czy w przypadku nadwagi lub otyłości warto udać się z dzieckiem do fizjoterapeuty?
• Jak radzić sobie z nadwagą lub otyłością u dziecka?
• Jak powinna wyglądać dieta dziecka?
• Podsumowanie

Raport WHO dotyczący otyłości

Nadwaga i otyłość dotyczy prawie 60% dorosłych i prawie co trzeciego dziecka w wieku szkolnym (29% chłopców i 27% dziewcząt). Nadwaga, w tym otyłość, dotyka 4,4 miliona dzieci do 5 roku życia, co stanowi 7,9% ogółu dzieci w tej grupie wiekowej. Tak wynika z danych przedstawionych w raporcie opublikowanym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) - Raport o otyłości WHO, który dotyczył Europejskiego regionu WHO. Przeczytać w nim można również, że nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko wystąpienia 13 rodzajów nowotworów, a zapobieganie otyłości na wczesnym etapie życia i w okresie dojrzewania, może przynieść największe korzyści zdrowotne. Co ważniejsze wdrożenie ukierunkowanych strategii postępowania, które są dostosowane do danej grupy populacji, w kluczowym etapie życia jakim jest dzieciństwo, pozwoli na osiągnięcie zamierzonych rezultatów związanych z prawidłową masą ciała. W raporcie przeczytamy również o tym, że zarówno społeczeństwo jak i środowisko medyczne powoli rozpoznaje otyłość jako zaburzenie wieloczynnikowe i złożone.

Otyłość jest chorobą, ale też czynnikiem ryzyka pojawienia się wielu innych chorób, które wpływają w sposób niekorzystny na zdrowie i funkcjonowanie organizmu. Zwrócono również uwagę, jak ważne jest zwiększanie świadomości społeczeństwa na temat nadwagi i otyłości. Podkreślono również ważność holistycznego podejścia leczenia nadwagi i otyłości. Wspomniano, jak ważna jest konsultacja lekarska, podczas której specjalista ocenia i bada stan zdrowia oraz ustala przyczynę nadwagi lub otyłości, a kolejno opracowuje plan terapii oraz zaleca inne, dodatkowe wsparcie ze strony innych specjalistów np. dietetyka, fizjoterapeuty czy też psychologa. W raporcie nadmieniono, że w procesie zmagania się z epidemią otyłości, bardzo ważna jest promocja zdrowia i zapobiegania otyłości. 

Czym jest nadwaga i otyłość?

Nadwaga przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) określana jest jako przedotyłość i stan, w którym masa ciała i ilość tkanki tłuszczowej w ciele jest wyższa niż prawidłowa ilość adekwatna do wieku, wzrostu oraz płci. Nadwagę od otyłości można odróżnić między innymi poprzez ustalenie wskaźnika masy ciała Body Mass Index (BMI).

Otyłość to stan, w którym dochodzi do znacznego nagromadzenia tkanki tłuszczowej przez organizm człowieka, co prowadzi do wzrostu masy ciała. Otyłość stanowi poważne obciążenie dla organizmu. Otyłość obciąża w sposób znaczny stawy oraz układ krwionośny i oddechowy. Zarówno nadwaga, jak i otyłość może przyczynić się do pogorszenia kondycji psychicznej dziecka oraz może sprawić, że jego funkcjonowanie w społeczeństwie będzie znacznie trudniejsze. Może również prowadzić do występowania innych chorób w przyszłości. Nadwaga i otyłość wiążą się przede wszystkim z niewłaściwymi nawykami żywieniowymi, jak i niskim poziomem aktywności fizycznej. Mogą mieć również podłoże psychosomatyczne lub być związane z zaburzeniami hormonalnymi. Nadwaga, jak i otyłość mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia dziecka.

Jak mierzy się nadwagę i otyłość u dziecka?

Nie tylko nadwagę i otyłość, ale też prawidłową masę ciała dziecka klasyfikuje się za pomocą pomiaru masy ciała oraz wzrostu dziecka. Najczęściej do tego wykorzystuje się wskaźnik masy ciała - Body Mass Index (BMI). Pozwala on między innymi na weryfikację tkanki tłuszczowej u dziecka. Oblicza się go, dzieląc masę ciała dziecka w kilogramach przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu. Dokładniej BMI = waga (kg)/ wzrost (m) ². Liczba otrzymana z powyższego równania jest liczbą BMI danego dziecka. National Institutes of Health (NIH) i World Health Organization (WHO) używa klasyfikacji BMI (Body Mass Index) do określenia u dziecka niedowagi, prawidłowej wagi, nadwagi i otyłości. Zgodnie z powyższym, niedowagę charakteryzuje wartość wskaźnika BMI poniżej 18,5 kg/m². Prawidłową wagę wskazuje wartość BMI, które jest w przedziale 18,5 do 24,9 kg/m². Nadwagę rozpoznaje się wówczas, gdy BMI jest w przedziale 25 do 29,9 kg/m², a z kolei otyłość przy wartości BMI większej lub równej 30 kg/m². Dodatkowo wyróżnia się trzy klasy otyłości. Otyłość I stopnia (BMI 30 do 34,9 kg/m²), otyłość II stopnia (BMI 35 do 39,9 kg/m²) oraz otyłość III stopnia (BMI większe lub równe 40 kg/m²) określane jako otyłość skrajna lub ciężka. 

Warto nadmienić, że wokół stosowania BMI pojawia się sporo kontrowersji. Specjaliści wskazują, że sam wskaźnik BMI nie jest wystarczający do prawidłowej oceny nadwagi lub otyłości. Zwraca się uwagę na kilka głównych problemów. Przede wszystkim problemem będzie prawidłowa ocena nadwagi w przypadku osób dorosłych. BMI osoby z nadwagą oraz osoby mocno umięśnionej może być takie samo. Ponadto istnieją różnice w budowie ciała oraz ilości tkanki tłuszczowej pośród różnych płci, oraz regionu pochodzenia. Głównym przesłaniem specjalistów w tej kwestii jest fakt, aby poza BMI zwracać również uwagę na dodatkowe badania, takie jak poziom cukru, cholesterol, ciśnienie czy obwód talii. Stosunkowo niedawno zostało to również zasugerowane przez Amerykańskie Towarzystwo Medyczne (American Medical Association - AMA). Należy wspomnieć, że do oceny nadwagi u dzieci, specjaliści również dokonują pomiaru obwodu talii, bioder i fałdu skórnego oraz analizy składu ciała. Wykorzystywane są również tzw. siatki centylowe, które pozwalają porównać wagę, wzrost i inne pomiary dziecka z pomiarami innych dzieci w tym samym wieku. Na samym końcu warto zaznaczyć, że w naszym regionie oraz w przypadku dzieci wskaźnik BMI powinien być wiarygodny, a w ocenie nadwagi zawsze pomoże lekarz.

Jakie są przyczyny nadwagi i otyłości u dziecka?

Zasadniczą przyczyną nadwagi i otyłości u dzieci jest zmniejszona aktywność fizyczna i dodatni bilans energetyczny. Dodatni bilans energetyczny oznacza, że liczba dostarczanych kalorii znacznie przewyższa zapotrzebowanie organizmu dziecka. Ma na to wpływ między innymi spożywanie napojów wysokokalorycznych i spożywania zbyt dużej ilości pokarmu. Na rozwój nadwagi i otyłości w znaczny sposób wpływa również nieregularność posiłków, opuszczanie ich i podjadanie przekąsek, które są zwykle bardzo kaloryczne. Obecnie dziecko ma dość prosty dostęp do żywności, która jest dla niego niekoniecznie odpowiednia z uwagi na to, że jest wysokokaloryczna, przetworzona i zawierająca znaczną ilość cukru i tłuszczy. Dodatkowo dochodzi zmniejszona aktywność fizyczna. Dzieci prowadzą obecnie mało aktywny trybu życia i coraz częściej pozostają w domu. Ich tryb życia jest znacznie bardziej siedzący. Zamiast spędzać czas aktywnie, spędzają wolny czas na telefonie, komputerze, tablecie, albo przed ekranem telewizora. Do nadwagi i otyłości może również prowadzić niewystarczająca ilość snu czy też stres. Zwiększeniu wagi dziecka mogą również sprzyjać problemy emocjonalne, czy też trudności i konflikty w rodzinie, czy szkole. O uwarunkowaniach genetycznych i ich wpływie na otyłość będzie można przeczytać w następnych akapitach. Rozwój otyłości zwykle jest procesem długotrwałym. Wpływ mają czynniki środowiskowe oraz styl życia, oraz żywienia danego dziecka.  

Czy otyłość u rodziców oznacza, że dziecko również będzie otyłe?

W przypadku otyłości rodziców istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecko również będzie otyłe. Badania donoszą, że 70% dzieci, których oboje rodzice są otyli, również zmagają się z otyłością. W przypadku gdy oboje rodzice mają prawidłową masę ciała, ryzyko otyłości u dziecka wynosi około 10%. Rodzice powinni zadbać o prawidłowe odżywianie i unikanie spożywania w nadmiarze cukrów prostych oraz tłuszczy, a także żywności wysoko przetworzonej. Powinni oni również zadbać o aktywne spędzanie czasu wolnego i postawić na dobrze dobraną aktywność fizyczną. Rodzice powinni przestrzegać tych wzorców w rodzinie. 

Warto w tym miejscu wspomnieć, że często rodzice, którzy są otyli, nie zauważają problemu z otyłością u swojego dziecka. Często nie są świadomi problemu, który dotyczy ich samych, ale i dziecka. Może to stanowić przyczynę innych, dodatkowych problemów związanych ze zdrowiem. 

Czy genetyka może przyczynić się do wystąpienia u dziecka nadwagi lub otyłości?

Naukowcy zauważają, że między innymi gen FTO, uważany jest za gen zwiększający ryzyko pojawienia się nadmiernej masy ciała. Ponadto mutacje genetyczne mogą przyczyniać się do wystąpienia u dziecka zaburzeń procesów, które regulują podstawową przemianę materii, a także gospodarkę tłuszczową oraz węglowodanową. Czynniki genetyczne i ich współwystępowanie z niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi mogą sprzyjać wystąpieniu u dziecka nadwagi lub otyłości. Skłonność genetyczna u dziecka nie zawsze będzie jednak prowadzić do pojawienia się u niego nadwagi lub otyłości. 

Jak nadwaga i otyłość wpływa na postawę ciała dziecka?

Nadwaga i otyłość może wpływać na postawę ciała dziecka oraz może przyczyniać się do problemów dotyczących narządu ruchu i sprawności motorycznej. Prowadzić mogą one również do przeciążeń układu kostno-stawowego. Bardzo często przy nadwadze i otyłości u dziecka obserwuje się wady postawy w tym pogłębienie naturalnych krzywizn kręgosłupa. Ponadto zauważa się plecy okrągłe i hiperlordozę oraz wystający brzuch. Może się to przyczynić do przesunięcia się środka ciężkości ciała do przodu i prowadzić do dysbalansu mięśniowego. U dzieci z nadwagą lub otyłością często diagnozuje się asymetrię postawy ciała, ale też trójpłaszczyznowe skrzywienie kręgosłupa i zaburzenia w obrębie kończyn dolnych. Zwiększona masa ciała dziecka może w sposób znaczny wpłynąć na obniżenie się sklepienia łuków stopy. W rezultacie prowadząc do płaskostopia lub do ustawienia stóp w płasko-koślawości. Konsekwencją otyłości może być również pojawienie się palucha koślawego i koślawości kolan. Ponadto dziecko może mieć problemy z utrzymaniem równowagi, płynnością ruchu oraz gibkością.

W przypadku zauważenia u dziecka nieprawidłowości dotyczących postawy ciała oraz zwiększonej masy ciała warto nie zwlekać i umówić się na konsultację ze specjalistą. Pozwoli to na wczesne rozpoznanie przyczyny i wprowadzenie terapii mającej na celu nie tylko fizjoterapię, ale również włączenie odpowiedniej aktywności fizycznej oraz diety.

Jak nadwaga i otyłość wpływa na zdrowie psychiczne dziecka?

Nadwaga i otyłość mogą nieść za sobą konsekwencje nie tylko dotyczące zdrowia fizycznego, ale również psychicznego i emocjonalnego. U dziecka może pojawić się:

• obniżenie nastroju,
• znaczna emocjonalność,
• częste zmiany nastroju w tym popadanie w skrajne nastroje,
• spadek motywacji,
• obniżenie samooceny,
• odizolowanie się od rówieśników (niechęć do nawiązywania lub utrzymywania relacji),
• dyskomfort i trudność z akceptacją wyglądu własnego ciała.

W przypadku zauważenia u dziecka powyższych sygnałów alarmowych warto zainterweniować. Najlepiej zacząć od wizyty u specjalisty, który oceni stan zdrowia dziecka i zaleci indywidualnie dostosowane dla dziecka postępowanie terapeutyczne.

Dlaczego nie należy lekceważyć nadwagi i otyłości u dziecka?

Nawet u bardzo małych dzieci nie należy lekceważyć nadwagi, a w szczególności otyłości. Stan ten może prowadzić do poważniejszych trudności i zaburzeń zdrowotnych w przyszłości. W konsekwencji nadwaga i otyłość może przyczynić się do:

• zwiększenia ryzyka pojawienia się chorób sercowo-naczyniowych np. nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu, zawału serca lub choroby wieńcowej,
• pojawienia się trudności z oddychaniem i schorzeń układu oddechowego takich jak: astma lub bezdech senny,
• zaburzeń kostno-stawowych związanych z przeciążeniami kości i mięśni,
• wystąpienia znacznych trudności z aktywnością fizyczną w tym z poruszaniem się, pojawienie się trudności w codziennym funkcjonowaniu,
• pojawienia się chorób skóry np. trądziku lub łuszczycy,
• wystąpienia zaburzeń metabolicznych takich jak np.: cukrzyca typu II lub insulinooporność,
• bezdechu sennego,
• zaburzeń emocjonalnych.

Do jakiego specjalisty się udać w przypadku nadwagi lub otyłości u dziecka?

• Konsultacja z lekarzem i dietetykiem, którzy ocenią stan zdrowia dziecka i określą przyczynę ewentualnej nadwagi lub otyłości oraz przygotowując indywidualnie dostosowanych do potrzeb dziecka plan leczenia.
• Etapowa zmiana i wprowadzanie nowych nawyków żywieniowych.
• Wprowadzenie aktywności fizycznej dobranej adekwatnie do wieku, możliwości i zainteresowania dziecka. 

W przypadku nadwagi lub otyłości, z którą zmaga się dziecko, według mnie warto postawić na interdyscyplinarne podejście. W skład zespołu interdyscyplinarnego powinno wchodzić kilku specjalistów takich jak: lekarz, dietetyk, fizjoterapeuta, psycholog lub psychiatra. Jeżeli sytuacja tego wymaga, to można włączyć w proces ten również innych specjalistów. Pozwoli to na efektywniejsze zaopiekowanie się dzieckiem w całym procesie powrotu do zdrowia. Wliczając w to zarówno redukcję masy ciała, jak i zmianę nawyków żywieniowych oraz stylu życia. 

Czy w przypadku nadwagi lub otyłości warto udać się z dzieckiem do fizjoterapeuty?

Pomoc ze strony fizjoterapeuty, w tym fizjoterapeuty dziecięcego, może okazać się niezwykle istotna w leczeniu otyłości. Fizjoterapeuta, pracując z dzieckiem, ma na celu poprawę jego stanu zdrowia i kondycji fizycznej. Z początku fizjoterapia polega na wykonywaniu przez dziecko prostych ćwiczeń i aktywności. Kolejno ćwiczenia powinny być coraz to bardziej zaawansowane, a dziecko powinno mieć coraz to lepsze samopoczucie. Fizjoterapeuta dobierze ćwiczenia w taki sposób, aby były one bezpieczne dla dziecka i umożliwią stopniowe osiąganie ustalonego celu terapii. Ponadto fizjoterapeuta pracuje z dzieckiem nad zmianą jego jakości życia. Opracowuje dla dziecka indywidualny plan terapii wraz z ćwiczeniami i zabawami oraz pomaga dobrać dodatkowe aktywności fizyczne. Terapia prowadzona przez fizjoterapeutę ma między innymi na celu:

• poprawę ogólnej kondycji i sprawności fizycznej,
• poprawę siły i elastyczności mięśni,
• zwiększenie wytrzymałości mięśni,
• redukcję masy ciała,
• przyspieszenie przemiany materii,
• poprawę funkcji układu krążenia i serca,
• regulację pracy układu oddechowego,
• zmniejszenie dolegliwości bólowych dotyczących mięśni oraz stawów,
• poprawę samopoczucia oraz samooceny,
• zwiększenie motywacji do podejmowania aktywnego trybu życia,
• zmniejszenie ryzyka pojawienia się innych chorób przewlekłych, które to mogą pojawić się u dziecka w przyszłości jako konsekwencja nadwagi lub otyłości.

Ćwiczenia wykonywane podczas fizjoterapii mają na celu angażowanie całego ciała lub poszczególnych jego partii. Terapia prowadzona pod nadzorem fizjoterapeuty może obejmować ćwiczenia ogólnorozwojowe, aerobowe, siłowe, rozciągające oraz ćwiczenia takie, które rozwijają u dziecka koordynację i równowagę. Często do terapii włącza się również ćwiczenia oddechowe, które są niezwykle ważne w przypadku wystąpienia u dziecka nie tylko nadwagi czy też otyłości, ale również problemów dotyczących układu oddechowego. 

Jak radzić sobie z nadwagą lub otyłością u dziecka?

Jak powinna wyglądać dieta dziecka?

Dieta to zarówno to, co jemu, ale też nasze nawyki żywieniowe. Należy pamiętać, że pożądane efekty przyniesie długotrwała przemiana, a nie krótkotrwałe zmiany. Warto pamiętać, że dieta przede wszystkim powinna być odpowiednio zbilansowana. W tym przypadku mowa o prawidłowo skomponowanych posiłkach. Każdy posiłek dziecka powinien być kompletny, czyli zawierać źródło białka, warzyw i owoców, węglowodanów oraz tłuszczu. Składniki powinny być dobrane w odpowiednich proporcjach. Należy również pamiętać o wielkości spożywanych posiłków i prawidłowym zapotrzebowaniu kalorycznym. Z całą pewnością jest to temat na całą serię artykułów, które w przyszłości zostaną dodane. W przypadku chęci doboru odpowiedniej diety adekwatnej do potrzeb dziecka zaleca się konsultację z dietetykiem.   

Podsumowanie

Otyłość i nadwaga dotyczy około 60% dorosłych i około 30% dzieci. Warto zastanowić się i przeanalizować czy nie dotyczy nas samych lub naszego dziecka oraz, czy jego styl życia i dieta są właściwe. Aktywność fizyczna dziecka powinna być stałym i naturalnym elementem rutyny dnia. Często zdarza się, że dziecko podejmuje tylko i wyłącznie aktywność fizyczna podczas zajęć w szkole lub dedykowanych zajęć pozaszkolnych, co nie jest wystarczające. Warto zachęcać dziecko do jak największej aktywności oraz pamiętać o tym, że przykład idzie od rodzica. Na samym końcu chciałabym przypomnieć, że istnieje wiele programów i kampanii pomagających w walce z nadwagą i otyłością. Przykładem może być projekt Ministerstwa Zdrowia oraz Instytutu Matki i Dziecka. Więcej informacji można znaleźć na stronie projektu: "DINO-PL".

Bibliografia: