Jaki plecak dla dziecka do szkoły? Fizjoterapeuta radzi

Koniec wakacji to czas, w którym wielu rodziców zaczyna kompletować wyprawkę dla dziecka do szkoły. W tym między innymi właśnie plecaka. Niektórzy rodzice mają dylemat, jaki plecak będzie odpowiedni dla dziecka i na co zwrócić uwagę przy jego wyborze.  Rodzice powinni nie tylko wziąć pod uwagę wielkość i kolorystykę plecaka, ale przede wszystkim zwrócić uwagę na to, czy plecak jest ergonomiczny i czy jest dobry dla zdrowia dziecka. W tym artykule przedstawię, na co według mnie jako fizjoterapeuty, warto zwrócić uwagę oraz dam kilka wskazówek, które ułatwią wybór odpowiedniego plecaka do szkoły dla dziecka. 

W artykule

• Dlaczego wybór plecaka dla dziecka jest ważny?
• Plecak i dziecko, a badania naukowe
• Czy dzieci w Polsce noszą zbyt ciężkie plecaki?
• Na co zwrócić uwagę przy wyborze plecaka do szkoły dla dziecka?
• Jak dopasować plecak do postawy ciała i wzrostu dziecka?
• Jak dziecko nie powinno nosić plecaka?
• Jaka postawa ciała dziecka może zaniepokoić rodziców?
• O czym powinni pamiętać rodzice, pakując plecak dziecku?
• Czy tornister jest lepszym wyborem od plecaka?
• Czy plecak na kółkach jest właściwym wyborem dla dziecka?
• Przykładowe propozycje plecaków szkolnych
• Jak zadbać o plecy dziecka?
• Podsumowanie
• Inne artykuły, które mogą Cię zainteresować

Dlaczego wybór plecaka dla dziecka jest ważny?

Z badań naukowych wynika, że noszenie zbyt ciężkiego plecaka, może przyczyniać się do zbyt dużego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego dziecka. To z kolei może prowadzić do wad postawy. Może też skutkować pojawieniem się u dziecka bólu ramion, szyi czy też głowy. Dlatego też plecak nie powinien być przeciążony dużą ilością rzeczy np. książek czy zeszytów. Z badań dowiedzieć się można ponadto, że zaobserwowano zależności pomiędzy wagą plecaka noszonego przez dzieci a biomechaniką ich ciała. W artykule poniżej przybliżę kilka badań naukowych, które miały na celu między innymi ocenę wpływu noszenia przez dzieci ciężkich plecaków, jak i noszenia plecaków w sposób asymetryczny na jednym ramieniu oraz tego, jaki to miało wpływ na ich postawę ciała. 

Plecak i dziecko, a badania naukowe

Zespół w składzie Justyna Drzał-Grabiec, Aleksandra Truszczyńska, Justyna Rykała, Maciej Rachwał, Sławomir Snela oraz Justyna Podgórska przeprowadzili badanie odnośnie noszenia przez dzieci plecaka na jednym ramieniu, które zostało opisane w artykule - Effect of asymmetrical backpack load on spinal curvature in school children (tytuł oryginalny, ogólnie dostępny wyłącznie w języku angielskim). Celem była ocena parametrów postawy ciała dzieci w płaszczyźnie strzałkowej przy asymetrycznym obciążeniu plecaka równym 10% masy ciała. Płaszczyzna strzałkowa przebiega prostopadle w stosunku do czoła i dzieli ciało na prawą i lewą stronę. Badanie przeprowadzono w grupie 162 dzieci w wieku 11-13 lat. Każde dziecko przeszło przez trzy testy badające określone parametry postawy, w tym postawę nawykową, postawę z plecakiem na lewym i prawym ramieniu. Następnie mierzono postawę ciała dzieci. Badanie wykazało, że asymetryczne noszenie plecaka na jednym ramieniu wpływa na kształt kifozy piersiowej. W artykule zwrócono również uwagę na to, że dzieci powinny być edukowane przez specjalistów, jeżeli chodzi o tematykę ergonomii, w tym powinny mieć one przeprowadzony instruktaż, w jaki sposób plecak należy nosić. Dzieci powinny również zostać poinformowane o skutkach lekceważenia zasad dotyczących postawy ciała. Autorzy badania nadmieniają w artykule, że na podstawie ich badania można stwierdzić, że negatywne zmiany w postawie kręgosłupa mogą powodować  obciążenia, które wynoszą zaledwie 10% masy ciała.

O noszeniu plecaka na jednym ramieniu można przeczytać również w artykule - Effects of carrying a backpack in an asymmetrical manner on the asymmetries of the trunk and parameters defining lateral flexion of the spine (tytuł oryginalny, ogólnie dostępny w języku angielskim), który został opracowany przez zespół Justyna Drzał-Grabiec, Sławomir Snela, Maciej Rachwał, Justyna Podgórska oraz Justyna Rykała. Wynika z niego, że noszenie plecaka w sposób asymetryczny przez dzieci w wieku szkolnym może mieć negatywny wpływ na postawę ciała oraz może przyczyniać się do wystąpienia u nich bólów kręgosłupa. Ponownie zwrócono uwagę, że dolegliwości mogą występować, nawet jeżeli ciężar plecaka stanowił zaledwie 10% ciężaru ciała dziecka. Odnosząc się do powyższego, zwrócono uwagę na to, że waga plecaka jest niezwykle istotna, oraz że uczniowie w wieku szkolnym powinni zostać przeszkoleni odnośnie podstawowych zasad ergonomii noszenia i przenoszenia ciężkich przedmiotów.

Warto również wspomnieć o artykule - Influence of the Weight of a School Backpack on Spinal Curvature in the Sagittal Plane of Seven-Year-Old Children (tytuł oryginalny, ogólnie dostępna w języku angielskim), w którym skupiono się głównie na ciężarze plecaka. Ten artykuł również został przygotowany przez polski zespół badaczy w składzie Katarzyna Walicka-Cupryś, Renata Skalska-Izdebska, Maciej Rachwał oraz Aleksandra Truszczyńska. Badanie miało na celu określenie zależności pomiędzy wagą plecaka a masą ciała dzieci, ale też pomiędzy wybranymi cechami ich postawy ciała. W tym celu przebadano 109 dzieci w wieku siedmiu lat. Z badania wynika, że noszenie przez dziecko plecaka cięższego niż 10% masy jego ciała może prowadzić do spłycenia lordozy lędźwiowej i powodować tendencję do pionowego ustawienia kości krzyżowej. Z uwagi na wyniki, jakie przedstawiono w artykule, zwrócono uwagę na to, że należy monitorować ciężar szkolnych plecaków dzieci. Zwrócono w nim także uwagę na to, że pozostawianie w szkole zeszytów i książek, byłoby najprawdopodobniej korzystnym rozwiązaniem. Pozwoliłoby to zmniejszyć codzienne obciążenie kręgosłupa dziecka przez ciężki plecak i jego wpływu na wady postawy.

Czy dzieci w Polsce noszą zbyt ciężkie plecaki?

Pytanie to wraca jak bumerang każdego roku. W pierwszej kolejności warto zaznaczyć, że polskie ustawodawstwo nie reguluje kwestii maksymalnej wagi plecaka noszonego przez dziecko szkolne. Zgodnie z wytycznymi podanymi przez Główny Inspektorat Sanitarny przyjmuje się natomiast, że plecak nie powinien być cięższy niż 10-15% masy ciała dziecka.

W opublikowanym raporcie z oceny obciążenia uczniów tornistrami z 2024 roku przeczytać można, że waga plecaków noszonych do szkoły przez dzieci jest zbyt duża w porównaniu z wagą uczniów. W szkołach podstawowych plecaki cięższe niż 15% miało około 13,5% uczniów. Najbardziej przeładowane plecaki mieli czwartoklasiści (26,6%), a najmniej uczniowie klas ósmych - jedynie 2,7% uczniów. Badanie to dotyczyło uczniów 40 szkół w województwie warmińsko-mazurskim w tym 8417 uczniów. Z raportem dokładnie można zapoznać na stronie Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Olsztynie pod adresem: Waga plecaków - raport. Oczywiście są to dane pochodzące z pojedynczego województwa, natomiast grupa badanych jest dość duża, dane są bardzo aktualne i raczej z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że wyniki w innych województwach będą podobne. 

Warto natomiast nadmienić, że Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN) już dobrych kilka lat temu wypowiedziało się pozytywnie na temat zostawiania przynajmniej części podręczników w szkole. Wydaje się to być jak najbardziej słusznym rozwiązaniem, natomiast biorąc pod uwagę powyższe wyniki badań, problem nadal nie wydaje się być rozwiązany. Jeżeli nie ma konieczności, to myślę, że warto zachęcić dziecko do skorzystania z takich możliwości. Wybór odpowiedniego plecaka jest bardzo istotny, ale pamiętać należy również o ograniczaniu wagi jego zawartości.

Na co zwrócić uwagę przy wyborze plecaka do szkoły dla dziecka?

Przy wyborze plecaka do szkoły dla dziecka warto pamiętać o tym, aby plecak był wygodny, funkcjonalny, bezpieczny dla pleców dziecka. Szczególnie warto zwrócić uwagę na:

1. Szelki - powinny być szerokie, ale nie powinny wychodzić poza barki. Zaleca się, aby szelki miały szerokość około 4 cm. Powinny mieć możliwość regulacji. Wyściełane materiałem zapewnią dziecku wygodę ich użytkowania. 

2. Wzmocnienie tyłu plecaka - plecak powinien mieć wzmocniony (usztywniony) tył, dzięki czemu rozkład ciężaru będzie bardziej równomiernie rozłożony na plecach. Sam tył plecaka, powinien przylegać do pleców dziecka. Komfort zapewni wyprofilowany i przewiewny tył plecaka.

3. Pas piersiowy i/lub biodrowy - pas piersiowy pozwoli zapobiec zsuwaniu się szelek z ramion, a biodrowy pozwoli go ustabilizować.

4. Wielkość - powinna być adekwatnie dobrana do wzrostu i postawy ciała dziecka. Zaleca się, aby plecak nie był szerszy niż plecy dziecka. Powinien kończyć się około 8-10 cm poniżej linii talii. Nie powinien ponadto znajdować się na pupie dziecka.

5. Waga - plecak powinien być lekki. 

6. Materiały - plecak powinien być wykonany z materiałów oddychających i bezpiecznych dla dziecka. Warto zwrócić uwagę na certyfikaty i atesty.

7. Elementy odblaskowe - zapewnią one bezpieczeństwo dziecku i poprawią jego widoczność.

8. Elementy dodatkowe - powinien posiadać przegródki, oddzielną kieszeń na picie i uchwyty oraz zamki, które zapewnią dziecku łatwość korzystania.

Warto ponadto zadbać o to, aby plecak był nie tylko ergonomiczny, wygodny, bezpieczny i komfortowy, ale również atrakcyjny dla dziecka. Zazwyczaj jest tak, że gdy dziecku spodoba się plecak, to będzie częściej go zakładał i będzie zwracał uwagę na to, jak on jest założony. W przypadku źle dobranego plecaka dziecko może się uskarżać, że jest on niewygodny. Ponadto dziecko może go wtedy często próbować zdejmować, a w przypadku niewygodnych lub zbyt szerokich szelek nosić na jednym ramieniu. 

Jak dopasować plecak do postawy ciała i wzrostu dziecka?

W celu dopasowania plecaka w pierwszej kolejności warto odpowiednio wyregulować długość szelek. Szelki powinny być ułożone nieco wyżej niż ramiona i powinny mieć jednakową długość.  Założony plecak powinien przylegać do pleców dziecka. Powinien mieć takie rozmiary, aby szczyt plecaka sięgał do ramion dziecka, a dolna część była do wysokości talerzy biodrowych. Plecak również nie powinien nazbyt wystawać poza obrys pleców dziecka. Ważne jest, aby plecak był prawidłowo ułożony na plecach. Nie może być za wysoko, ani też za nisko. Dziecko powinno nosić plecak na obu ramionach. Warto zaznaczyć, że nie należy kupować plecaka na zapas. Plecak powinien być dobrany do aktualnych potrzeb dziecka. 

Jak dziecko nie powinno nosić plecaka?

Dziecko nie powinno nosić plecaka na jednym ramieniu. Jak zostało to już wspomniane, noszenie plecaka na jednym ramieniu może prowadzić do asymetrycznej postawy. Szczególnie wtedy, kiedy dziecko nie ma wystarczającej siły mięśniowej, a jego aktywność fizyczna jest mała. W takim przypadku dziecko może nie być w stanie poradzić sobie z nierównomiernie rozłożonym ciężarem. 

Jaka postawa ciała dziecka może zaniepokoić rodziców?

Z lekarzem lub fizjoterapeutą warto skonsultować postawę ciała dziecka w przypadku, gdy u niego zauważa się między innymi:

• pochylenie głowy w jedną stronę,
• uniesienie jednego barku znacznie wyżej niż drugiego,
• odstające łopatki,
• wysunięcie jednego barku do przodu,
• wcięcie w talii, które jest znacznie większe po jednej stronie,
• przesunięcie ciała do boku,
• wysunięcie miednicy do boku,
• nierównomierne ułożenie barków względem bioder.

Warto zwrócić uwagę, jaką postawę ma dziecko zarówno gdy chodzi bez, jak i z plecakiem i w razie wątpliwości skonsultować się ze specjalistą.

O czym powinni pamiętać rodzice, pakując plecak dziecku?

Do plecaka rodzice powinni pakować tylko przedmioty i przybory, które są niezbędne. Najcięższe i największe książki lub zeszyty powinno się układać bliżej pleców dziecka, a lżejsze dalej do przodu względem pleców. Przedmioty w plecaku powinny być równomiernie rozłożone po obu stronach. Jeszcze raz przypomnę, że warto, aby  rodzice zwrócili uwagę na to, czy dziecko nosi plecak na obydwóch ramionach.

Czy tornister jest lepszym wyborem od plecaka?

Tornister i plecak różnią się nieco od siebie. Tornister zwykle jest dużo cięższy od plecaka. Trudniej jest go ponadto dostosować do wzrostu i postawy ciała dziecka ze względu na jego wykonanie. Jest on zwykle wykonany z materiałów sztywnych, a jego kształt jest kanciasty. Tornister może również nie zapewnić dziecku tyle wygody i komfortu noszenia co plecak, który jest elastyczny i zdecydowanie łatwiejszy w dostosowaniu do postawy pociechy. Tornister może być po prostu dla dziecka niewygodny. Osobiście nie jestem zwolenniczką i uważam, że plecak będzie lepszym wyborem.

Czy plecak na kółkach jest właściwym wyborem dla dziecka?

Mogłoby się wydawać, że skoro dziecko nie dźwiga ciężkiego plecaka na plecach, tylko ciągnie go za sobą, to będzie to zdecydowanie dla niego lepsze. Badania naukowe wskazują jednak na to, że ciągnięcie plecaka na kółkach może przyczyniać się do wystąpienia u dziecka asymetrii. Dodatkowo okazuje się, że może mieć niekorzystny wpływ na ustawienie klatki piersiowej i miednicy. Poza tym taki plecak waży zwykle więcej aniżeli plecak bez stelaża. Ponadto dziecko poruszając się z nim po szkole czy też w drodze do szkoły napotyka na różne przeszkody jak krawężnik, czy schody. Pokonywanie ich z takim plecakiem nie jest łatwe i sprawia, że dziecko jest zmuszone do dźwigania i podnoszenia go. Czynności te są natomiast często wykonywane w sposób niewłaściwy i nieergonomiczny. Należy również dodać, że dziecko zwykle ciągnie plecak jedną ręką, w sposób asymetryczny i dodatkowo jest przy tym "skręcone", co oczywiście również nie jest pożądane. Plecak na kółkach może również zaburzać naturalny wzorzec i rytm ruchu. Biorąc pod uwagę powyższe, jako fizjoterapeuta dziecięcy, uważam, że plecak na kółkach nie jest dobrym rozwiązaniem. Ponownie podkreślę, że zwykły, ale dobrze dobrany plecak, będzie zdecydowanie lepszym rozwiązaniem.

Przykładowe propozycje plecaków szkolnych

Poniżej przedstawiam kilka propozycji plecaków szkolnych dla dzieci, które są polecane przez rodziców moich pacjentów. Nie jest to post sponsorowany, a poniższe przykłady wynikają z dobrych opinii, które usłyszałam od rodziców.

1. Plecak szkolny dla dziewczynki kotki ST.RIGHT SILVER CATS srebrne koty BP26

Źródło zdjęcia oraz możliwość zakupu na stronie: eplecaki.pl/plecaki/dla-dzieci/plecaki-dla-dziewczynek/plecak-szkolny-kotki-stright-silver-cats-bp26

2. Plecak szkolny CoolPack Factor X Gradient Strawberry F002754

Źródło zdjęcia oraz możliwość zakupu na stronie: coolpack.pl/product-pol-27460-Plecak-szkolny-CoolPack-Factor-X-Gradient-Strawberry-F002754.html

3. BackUp, plecak szkolny, 4-komorowy, Zwierzaki Muffins

Źródło zdjęcia oraz możliwość zakupu na stronie: eplecaki.pl/plecaki/szkolne/plecak-1-3-bloki-piksele-stright-pixel-cubes-bp26

5. Plecak szkolny Coolpack Pick Dragons F099805

Źródło zdjęcia oraz możliwość zakupu na stronie: coolpack.pl/product-pol-27437-Plecak-szkolny-Coolpack-Pick-Dragons-F099805.html

6. CoolPack, Jerry, plecak szkolny, 2-komorowy, Fossil

Jak zadbać o plecy dziecka?

Noszenie plecaka, szczególnie ciężkiego, nie jest neutralne dla zdrowia dziecka. Myślę, że zostało, to już wyjaśnione w poprzednich akapitach. Jeżeli jeszcze bardziej chcemy zadbać o zdrowie i postawę ciała dziecka to należy zadbać o jego ruch i aktywność fizyczną.

Wpływa to na sprawność fizyczną dziecka i przyczyni się do prawidłowego rozwoju oraz wpłynie na postawę ciała. Ruch może w pozytywny sposób wpłynąć ponadto na jego ogólny stan zdrowia, wzmocni mięśnie i poprawi umiejętności motoryczne. Dobrym pomysłem będzie wyjście z dzieckiem na spacer, na rower czy na plac zabaw. Wspólna aktywność jest niezwykle ważna i korzystna, o czym pisałam między innymi w artykule o nadwadze i otyłości u dzieci - Co trzecie dziecko ma nadwagę lub otyłość. Jak pomóc dziecku? Warto ponadto zachęcać dziecko do ruchu i zabawy z rówieśnikami na świeżym powietrzu. Dobrym rozwiązaniem jest również zapisanie dziecka na zajęcia dodatkowe. Pod względem postawy ciała szczególnie korzystne będzie zapisanie dziecka na zajęcia takie jak: taniec, gimnastyka, sztuki walki, pływanie czy chociażby piłka nożna. Odpowiednią dawkę aktywności fizycznej pociechy pomoże mu utrzymać dobrą kondycję oraz wzmocni mięśnie i zadba o prawidłową sylwetkę i postawę ciała.

Podsumowanie

Szykując dziecko na nowy rok szkolny, warto zadbać o jego plecak. Warto, aby był on ergonomiczny i funkcjonalny oraz dobrze dobrany do wzrostu i postawy. Ponadto rodzice powinni zwrócić uwagę na to, w jaki sposób dziecko ma ustawiony plecak i jak go nosi. Nie należy również zapominać o sprawdzaniu wagi plecaka i tego, co się w nim znajduje. Rodzice oprócz doboru odpowiedniego plecaka i kontrolowania jego wagi powinni dodatkowo zwrócić uwagę na właściwe nawyki ruchowe dziecka. W kontekście szkoły ważne jest, aby rodzice sprawdzali ponadto, czy dziecko przyjmuje i zachowuje prawidłową pozycję podczas odrabiania lekcji i pracy przy biurku. Z pewnością jest to jednak temat na jeden z następnych artykułów.  Mam nadzieję, że wskazówki zawarte w artykule ułatwią wybór odpowiedniego plecaka. 

Bibliografia: